زندگی مجردی؛ زمینه‌ساز شکل‌گیری روابط هم‌خانگی

تحقیقات نشان می‌دهد که با افزایش روابط جنسی پیش از ازدواج، در سال‌های اخیر، به تدریج شاخه‌هایی از هم‌خانگی در ایران نیز شکل گرفته است

در مورد پیامدهای زندگی به شیوه هم‌خانگی به نکاتی مانند: غیرقانونی بودن این رابطه، در معرض عموم بودن آن، شناخته شدن دو طرف با یکدیگر و احتمال برچسب خوردن‌های اجتماعی، احساس طرد اجتماعی و هم‌چنین ناپایداری ذاتی این روابط که احساس رضایت در آن را با احساس تنش جابه‌جا می‌کند و سوژه را دائماً در دوگانه معکوس «آزادی» و «امینت» قرار می‌دهد، اشاره شده است.

دکتر تقی آزادارمکی، شریفی، ایثاری و طالبی در سال 1391 مقاله علمی- پژوهشی با عنوان "هم‌خانگی، پیدایش شکل‌های جدید خانواده در ایران" را منتشر کرده اند که در آن ضمن اشاره به مفهوم جدیدی به نام روابط هم‌خانگی، به علل و پیامدهای گسترش آن در میان جوانان نیز اشاره کرده‌اند.

به گزارش تيترآنلاين به نقل از مهرخانه، آنچنان که در این پژوهش عنوان شده، برخی افراد برای پر کردن خلأ ازدواج، به روابط مقطعی و عاشقانه روی می‌آورند. اما روابط عاشقانه در الگوهای پیشرفته، خود به روابط "هم‌خانگی" منجر می‌شود. این الگوی جدید تمام ویژگی‌های الگوی رابطه دوستی عاطفی را دارد، با این تفاوت که این افراد با یک‍دیگر زندگی "زیر یک سقف" را نیز تجربه می‌کنند و زندگی اقتصادی مشترکی دارند.

روابط هم‌خانگی رقیب جدی نهاد ازدواج است و خود را در قامت "ازدواج غیررسمی" باز می‌نمایاند. الگویی از رابطه که بسیاری از تعهدات و شرایط ازدواج را دارد، اما از قوانین، سنت‌ها و محدودیت‌های آن گریزان است.

زندگی مستقل و مجردی؛ زمینه‌ساز شکل‌گیری روابط هم‌خانگی
همچنین این تحقیق ویژگی‌های افرادی که تمایل به روابط هم‌خانگی بجای ازدواج را دارند، چنین بر می‌شمرد: "دو شریک اغلب افرادی شاغل و با تحصیلات دانشگاهی و تفکراتی روشن‌فکرانه‌اند که معمولاً به بهانه تجربه زندگی مجردی و مستقل، از خانه پدری بیرون آمده‌اند و بدون آنکه والدین را از ماجرا باخبر کنند، به زندگی مشترک با یکدیگر روی آورده‌اند."

نتیجه روابط هم‌خانگی؛ احساس آزادی یا ناامنی؟
علاوه بر آن در مورد پیامدهای زندگی به شیوه هم‌خانگی به نکاتی مانند: غیرقانونی بودن این رابطه، در معرض عموم بودن آن، شناخته شدن دو طرف با یکدیگر و احتمال برچسب خوردن‌های اجتماعی، احساس طرد اجتماعی و هم‌چنین ناپایداری ذاتی این روابط که احساس رضایت در آن را با احساس تنش جابه‌جا می‌کند و سوژه را دائماً در دوگانه معکوس «آزادی» و «امینت» قرار می‌دهد، اشاره شده است.

آمار روابط هم‌خانگی در دیگر کشورها
بنا بر آمارهای همین گزارش تحقیقاتی، نتایج تحقیقات در دیگر کشورها حاکی از آن است که روابط هم‌خانگی امروزه در سراسر اروپا و آمریکا، به‌خصوص در میان نسل‌های جوان‌تر، به طور چشم‌گیری در حال پذیرش و افزایش است. به طور مثال در آمریکا، در دهه 1970، نزدیک به 400 هزار زوج در قالب الگوهای هم‌خانگی زندگی می‌کردند. این در حالی است که بر طبق آمارهای سال 2010، بیش از 7 میلیون زوج ( 14 میلیون نفر) در آمریکا در قالب هم‌خانگی با یک‌دیگر زندگی می‌کنند.

هم‌چنین نتایج تحقیقات نشان می‌دهد بیش از نیمی ‌از زنانی که در آمریکا ازدواج کرده‌اند، پیش از آن، رابطه هم‌خانگی را با همسر فعلی خود تجربه کرده بودند. با گسترش هم‌خانگی، "تعداد ازدواج‌ها" نیز کاهش چشم‌گیری یافت، چرا که هم‌خانگی به شکل رقیبی جدی، در مقابل ازدواج قد علم کرده بود.

همچنین در بسیاری از کشورها، ازدواج در حال تضعیف و هم‌خانگی در حال تقویت شدن است. به طور مثال، شاخص‌ها در کانادا کاهش شدید میزان ازدواج در چند دهه اخیر را نشان می‌دهند. در این کشور، میزان ازدواج زنان تا 50 سالگی، از بالای 95 درصد در سال 1965 به کم‌تر از 60 درصد در سال 2003 رسیده است.

در مقابل، میزان هم‌خانگی در کانادا، رشدی 300 درصدی را نشان می‌دهد و از 15 درصد در اواخر دهه 1960 به نزدیک 50 درصد در سال 2000 رسیده است. این تغییرات، به آمریکای شمالی و اقیانوسیه محدود نمانده و اروپا نیز روندهای مشابهی از آن را تجربه کرده است. هر چند هم‌خانگی در اروپا پدیده جدیدی نیست و قبل از انقلاب جنسی دهه 1960 نیز به علل گوناگون در برخی جوامع اروپایی یافت می‌شد، در آن زمان، عملی غیرقانونی، مشمول مجازات، و البته نادر بود.

در این بین، سونامی ‌هم‌خانگی و تغییرات الگوی خانواده، هر چند دیر، ولی به آسیا هم رسیده است. فرآیند جهانی‌شدن، گسترش سرمایه‌داری و اشاعه فرهنگی ارزش‌های مناطق دیگر، هم‌خانگی را به آسیا نیز کشاند. برای مثال آمارها نشان می‌دهند که هم‌خانگی در ژاپن در سال‌های اخیر افزایش یافته است، اما در ژاپن، هم‌خانگی‌ها معمولاً کوتاه‌مدت و مقدمه‌ای برای ازدواج است.

تحقیقات نشان می‌دهد که با افزایش روابط جنسی پیش از ازدواج، در سال‌های اخیر، به تدریج شاخه‌هایی از هم‌خانگی در ایران نیز شکل گرفته است.

دلایل شکل‌گیری روابط هم‌خانگی در گذشته و حال
ارمکی و همکارانش در این تحقیق به تاریخچه روابط هم‌خانگی نیز اشاره کرده اند : "در دوره‌های اولیه پیدایش هم‌خانگی، غالباً افراد فقیر، که توانایی ازدواج نداشتند، وارد این‌گونه روابط می‌شدند و مشکلات اقتصادی یکی از مهم‌ترین علل شکل‌گیری آن بود. عده‌ای دیگر نیز به سبب مشکلات بعد از جدایی یا مرگ شریک زندگی خود وارد این روابط می‌شدند.

بعد از جنگ جهانی دوم، در آلمان، زنان میانسال بعد از طلاق یا مرگ شریک زندگی خود، غالباً هم‌خانگی را به ازدواج مجدد ترجیح می‌دادند، چون نمی‌خواستند حقوق دوران بیوگی آنها، که دولت پرداخت می‌کرد، قطع شود. امروزه در یازده کشور اروپایی از هم‌خانگی، به مثابه یک رابطه قانونی حمایت می‌شود. می‌توان گفت گسترش هم‌خانگی در کشورهای غربی، به مثابه شکل جدیدی از خانواده، مهم‌ترین تغییر در الگوهای خانواده در 50 سال اخیر بوده است.

امروزه در غرب، معمولاً از دو نوع عمده هم‌خانگی یاد می‌شود: "هم‌خانگی پیش از ازدواج" و "هم‌خانگی بدون ازدواج". در الگوی اول، هم‌خانگی بیش‌تر مرحله‌ای مقدماتی و آزمایشی است برای رسیدن به ازدواجی بهتر. اما در الگوی دوم، هم‌خانگی اساساً ازدواج را به حاشیه رانده است. هم‌خانگی پیش از ادواج به تأخیر ازدواج‌ها می‌انجامد و هم‌خانگی بدون ازدواج به انکار ازدواج ختم می‌شود."

همچنین در این پژوهش در زمینه تبیین جامعه‌شناختی چرایی پیدایش روابط هم‌خانگی، به عواملی نظیر تغییرات اقتصادی (ورود سرمایه‌داری و پیدایش ناامنی شغلی)، تغییرات فرهنگی (لیبرالیسم اخلاقی و بازاندیشی سنت)، ورود عناصر نوسازی و تغییرات در ساخت خانواده اشاره شده است.

جهانی‌شدن؛ تقویت‌کننده روابط هم‌خانگی
در نهایت آنکه نتیجه تحلیل مصاحبه‌های عمیقی که تیم تحقیقاتی ارمکی با جوانانی که با سبک رابطه هم‌خانگی در تهران زندگی می‌کردند، نشان می‌دهد که در بروز و شکل‌گیری الگوهای جدید روابط جنسی پیش از ازدواج نظیر الگوی هم‌خانگی، موارد متعددی دخیل است.

با توجه به شناخت عوامل مؤثر در شکل‌گیری روابط هم‌خانگی، می‌توان عواملی نظیر جهانی‌شدن با ابعاد تغییرات اقتصادی، تغییرات فرهنگی، ورود عناصر نوسازی و تغییرات خانواده را مؤثر دانست. جهانی‌شدن، یا کوچک‌سازی جهان و ایجاد دهکده جهانی، تحولات مناطق گوناگون جهان را به سرعت به سایر نقاط منتقل کرده است. تحولی که زمانی در دهه 1960 از اروپا و آمریکای شمالی شروع شده بود، در فرآیند گسترش تاریخی‌اش، امروزه به آمریکای جنوبی و حتی آسیا نیز رسیده است؛ تحولاتی که ایران نیز از پیامدهای آن در امان نمانده است.

پیامدهای جهانی‌شدن بر تمامی‌ عرصه‌های زندگی تأثیر گذاشته است
فرآیند جهانی‌شدن در ابعاد گوناگون اقتصادی، فرهنگی، و تکنولوژیکی خود به تدریج و در طول سالیان اخیر زمینه‌های بروز انواع تغییرات اجتماعی را در حوزه خانواده در جامعه ایرانی ایجاد کرده است؛ تغییراتی چون افزایش سن ازدواج، افزایش طلاق، شکاف نسلی و همچنین افزایش ورود دختران به عرصه‌های دانشگاهی و محیط کار و سپس تسهیل روابط دختر و پسر. نتیجه این تحولات و فرآیندهای جامعه‌پذیری جهانی سبب شده است که روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران گسترش یابد؛ روابطی که به تدریج با افزایش یافتن، متکثر و متنوع نیز شده‌اند. تنوعی از تغییرات که هم‌خانگی نیز یکی از محصولات آن بوده است.

گفتنی است این پژوهش در سال 1391 در شماره اول مجله جامعه‌پژوهی فرهنگی که وابسته به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است، توسط دکتر تقی آزادارمکی، محمدحسین شریفی ساعی، مریم ایثاری و سحر طالبی منتشر شده است.