انتظاريان: در ترجمه آثار با بي‌قانوني مطلق مواجه هستيم

همين آقايان مميزي كه روي اين واژه‌ها ذوم مي‌كنند نگاه نمي‌كنند كه مترجم براي حذف يكسري از واژه‌ها تا چه اندازه متن را تغيير مي‌دهند و به نوعي مترجم با ترجمه آن اثر چه كرده است

وقتي خط‌قرمزها زياد مي‌شود ناشر مجبور به ترجمه و خلق آثاري مي‌شود كه علاقه‌مند نيست در ان به نكاتي بپردازد كه با ارسال به وزارت ارشاد به دفعات مكرر اصلاحيه بخورد و برگردد

شهلا انتظاريان، مترجم ادبيات كودك و نوجوان در گفت‌وگو با فارس در خصوص اشباع كتاب‌فروشي‌ها به آثار ترجمه، اظهار داشت: معتقد بر اين نيستم كه كتاب‌فروشي‌ها از آثار ترجمه اشباع شده است چرا كه وقتي آثار تأليفي را با آثار ترجمه مقايسه كرده و آثار تأليفي و ترجمه چند سال اخير را با سال‌هاي قبل‌تر مورد بررسي قرار مي‌دهيم كاملاً مشخص است كه آثار تأليف در حوزه ادبيات كودك از رشد قابل توجهي برخوردار بوده است. 

وي تأليف آثار خوب و ارزشمند را يكي از وظايف مهم نويسندگان دانست و اضافه كرد: اين طور نيست كه صرفاً تأليف زياد شده باشد بلكه به همان نسبت هم آثار ترجمه افزايش يافته است و به هيچ‌ وجه ترجمه آثار مختلف كار تأليف را تنگ نمي‌كند.
انتظاريان با بيان اينكه ترجمه آثار خوب باعث ارتقاي سطح دانش افراد از ساير كشورها مي‌شود، ادامه داد: با ترجمه آثار خوب مي‌توان تأثير مثبت بر روي كتاب‌هاي تأليفي گذاشت تا اين آثار از حالت كليشه‌اي خارج شده و نويسندگان خلاقانه‌تر به خلق آثار در حوزه‌هاي گوناگون براي اقشار مختلف جامعه بپردازند.

* موازي كاري توسط مترجمان به دليل عدم رعايت قانون كپي‌رايت است

وي در پاسخ به پرسشي مبني بر اينكه برخي از آثار به طور مكرر از سوي مترجمان متعددي ترجمه شده كه به نوعي موازي كاري محسوب مي‌شود، بيان داشت: با اين امر كه در كشور ترجمه‌هاي موازي صورت مي‌گيرد، مؤافق بوده و معتقدم اشكالي هم ندارد.
انتظاريان افزود: موازي كاري در آثار ترجمه را بايد در دولت جست‌وجو كنيم چرا كه ما به قانون كپي‌رايت توجه نداشته و آن را رعايت نمي‌كنيم؛ وقتي توزيع توليد در نشرهاي مختلف، زمان‌هاي متفاوتي دارد و يك ناشر به دليل ارتباط‌هايي كه با آن سوي فرامرزها دارد به سهولت متوجه انتشار آثار مختلف شده و به خريداري آنها مي‌پردازد.

وي اضافه كرد: برخي از ناشران به دليل سرمايه‌اي كه دارند ظرف چند ماه اثري را ترجمه و وارد بازار نشر مي‌كنند اما برخي از ناشران از اين امر مستثني هستند چرا كه ناشري كه قدر بوده و داراي سرمايه خوب است و در ارشاد كانال‌هاي ارتباطي خوبي دارد، آثار او در وزارت ارشاد معطل بازده زماني نمي‌شود و به سهولت اثرش منتشر و روانه بازار نشر مي‌شود.

انتظاريان با بيان اينكه تمام كتاب‌هايي كه براي ترجمه انتخاب مي‌كنم به طور آگاهانه و با مطالعه دقيق است، ادامه داد: حتي‌الامكان سعي دارم آثاري را براي ترجمه برگزينم كه مشابه آنها در بازار كتاب كمتر باشد و اثرم يك اثر سخن و مفهوم تازه‌اي را به كودكان و نوجوانان القاء كند.
وي ترويج فرهنگ كتاب و كتاب‌خواني را در جامعه يك امر ضروري دانست و افزود: متأسفانه دستمزد نويسندگان و مترجمان بسيار پايين است كه بايد مورد حمايت قرار گيرند تا آنها بتوانند راه و رسالت خود را به طور مطلوب ادامه دهند ولي اگر مرتب به در بسته برخورد كنند مجبور به عقب‌نشيني مي‌شوند.

* «خانه ترجمه» بازگشايي شود

وي در خصوص عدم رعايت قانون كپي رايت در كشور، بيان كرد: مسئله و مشكل عدم رعايت قانون كپي‌رايت، يكي از مشكلاتي اصلي مترجمان بشمار مي‌رود چرا كه در ايران كمتر ناشري سعي داشته تا مشمول قانون كپي‌رايت باشد اما بقيه ناشران از اين قانون دوري جسته و آن را اعمال نمي‌كنند.

انتظاريان ادامه داد: نه تنها در كشور بلكه در ساير كشورهاي ديگر امكان ترجمه يك اثر با فاصله‌هاي زماني مختلف مشاهده و انجام ‌مي‌شود و به نوعي از يك كتاب چندين اثر ترجمه و روانه بازار نشر شود، وجود دارد اما هميشه اين پروسه بد نيست بلكه گاهي اوقات از يك اثر خوب،‌ ترجمه‌هاي ناموفقي وجود دارد كه لازم است يك مترجم زبده‌تر، آن را كامل‌تر كند اما بيشتر اين ترجمه‌ها موازي بوده و دليل آن هم عدم رعايت قانون كپي‌رايت است.

وي با ابراز تأسف از نبود مكاني به عنوان «خانه ترجمه» براي ترجمه آثار خوب، تصريح كرد: در سال‌هاي گذشته توسط زنده ياد «حسين ابراهيمي‌‌الوند»، مترجمان داراي خانه ترجمه بودند؛ مترجماني كه در اين مكان عضو بودند كتاب‌‌هاي مورد نظر خود را انتخاب كرده و ديگر مترجمان نيز در جريان مسائل قرار مي‌گرفتند.

انتظاريان افزود: چندين سال است كه متأسفانه خانه ترجمه به روي مترجمان بسته شده و از سوي مسئولان و متوليان فرهنگي هيچ حركت ديگري كه بتواند اين ضعف را جبران كند، صورت نگرفته است، در صورتي كه اگر اين مكان دوباره بازگشايي و آثار ترجمه در ميان مترجمان توزيع شود قطعاً آثار بهتري منتشر و روانه بازار نشر مي‌شود.

* دولت، قانون كپي‌رايت را جدي‌تر بگيرد

مترجم كتاب «چه خوب كه هشت پا نيستي»، گفت: هم‌اكنون هر ناشري از طريق اينترنت به سهولت به منابع و آثار مختلف دسترسي دارد و به ترجمه آنها مي‌پردازند برخي ديگر از ناشران نيز با ورود به سايت‌هاي گوناگون با نشر تازه آثار ساير كشورها آگاه و براي خريد آنها اقدام مي‌كنند.
وي با بيان اينكه وقتي اثري در دنيا منتشر مي‌شود همه ناشران از چاپ آن مطلع و به ترجمه آن مي‌پردازند، اضافه كرد: اگر دولت، قانون كپي‌رايت را جدي‌تر بگيرد و ناشران مؤظف به انجام اين قوانين شوند كارهاي موازي كمتر صورت مي‌گيرد.

انتظاريان ادامه داد: براي مترجمان كه اثري را ترجمه مي‌كنند اين امر كه مترجم ديگري آْن را ترجمه نكند بسيار مهم است اما عدم رعايت قانون كپي‌رايت موجب شده تا مترجمي از ترجمه آثار مترجمان ديگر بي‌اطلاع باشد كه اين امر هم بد است.
وي افزود: برخي از مترجمان و ناشران وقتي مي‌بينند كه يك كتابي همانند «هري‌پاتر» در بين مردم مطرح و از فروش خوبي برخوردار است به ترجمه آن مي‌پردازند چرا كه هدف اصلي آنها بازار خوب اينگونه آثار است؛ ناشران در اين راستا چند مترجم هم پيدا كرده و برايشان كه اين اثر در گذشته به چاپ رسيده، مهم نيست.

* بسياري از آثار ترجمه برمبناي مناسبي ترجمه نشده‌اند

مترجم كتاب طنز «مادر بزرگ من گوريل است»، بيان كرد: معتقدم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران هم مي‌تواند از انتشار آثار موازي جلوگيري كنند.
وي اضافه كرد: البته معتقدم ترجمه موازي اشكال ندارد براي اينكه بسياري از ترجمه‌ها بر مبناي مناسبي نيستند و لازم است دوباره مترجم ديگري به ترجمه آنها بپردازد چرا كه وقتي يك و دهه از زمان مي‌گذرد زبان مردم و به خصوص جوانان تغيير مي‌يابد.
انتظاريان ادامه داد: در پروسه زمان، زبان كودكان و نوجوانان تغيير مي‌كند و ترجمه دوباره برخي از آثار، اشكالي ندارد اما اين امر كه مي‌بينيم همزمان يك اثر براي چندين بار و در يك بازده زماني ترجمه مي‌شود بايد كنترل شود؛ در اين راستا بيشتر كتاب‌هايي اينگونه هستند كه بازار فروش خوبي دارند.

* ترجمه آثار خوب، تأليف را شكوفا مي‌كند

وي با ارائه پيشنهادي به متوليان فرهنگي براي جلوگيري از موازي كار آثار، افزود: موازي كاري بايد توسط دولت، كنترل شود و كنترل آن نبايد اين امر باشد كه بخواهند ترجمه آثار را حذف كنند چرا كه با حذف ترجمه، تأليف شكوفا نمي‌شود بلكه ترجمه خوب تأليف را هم مي‌تواند شكوفا كند.
انتظاريان با بيان اينكه در كشور نويسندگان به قدري دغدغه معيشت دارند كه متأسفانه گاهي به حالت توليد انبوه، كتاب‌هايي را به بازار ارائه كرده و اغلب آنها نيز تنها داراي حجم زياد هستند، بيان كرد: با ترجمه آثار خوب مي‌توان به ارتقاي سطح آثار تأليف كمك كرد.

* نويسندگان با الهام از آثار ترجمه به خلق آثار خلاقانه بپردازند

مترجم اثر «دكتر مي‌دي سين» در خصوص حسنات آثار ترجمه و اين امر كه برخي از مترجمان براي بومي‌سازي آثار ترجمه متن آن را تغيير مي‌دهند، بيان داشت: يكي از حسن‌هاي آثار ترجمه آشنايي با فرهنگ‌هاي ساير كشورهاي دنيا است.
وي اضافه كرد: اگر مي‌خواهيم ايران نويسي و ايرانيزه به ترجمه و انتشار آثار بپردازيم نويسندگان كشور بايد به خلق اثر بپردازند؛ نويسندگان مي‌توانند از داستان‌هاي خوب سراسر جهان الهام گرفته و موضوعات جامعه و كشور خود را در ساختار جديد و خلاقي به اقشار مختلف جامعه ارائه كنند نه اينكه مترجمان ما بيايند و اثر را ايرانيزه كنند.

انتظاريان ادامه داد: معتقدم اشكال دست بردن در آثار ترجمه به سيستم مربوط مي‌شود چرا كه وزارت ارشاد روي برخي از كليد واژه‌ها همانند كلمه «سگ» زوم مي‌كند يعني تا اين كليد واژه را پيدا كرده آن را حذف مي‌كنند صرف‌نظر از اينكه «سگ» مخلوق خداوند است.
وي افزود: برخي از نويسندگان و مترجمان به جرم اينكه تعدادي در جامعه «سگ» را در منازلشان نگهداري مي‌كنند اجازه استفاده اين كلمه را در آثار خود ندارند اما نمي‌توان صورت مسئله را به طور كلي حذف كرد.

* در ترجمه اثر با بي‌قانوني مطلق مواجه هستيم

انتظاريان بيان كرد: مگر اصحاب كهف 300 سال در غار نماندند ولي همين آقايان مميزي كه روي اين واژه‌ها ذوم مي‌كنند نگاه نمي‌كنند كه مترجم براي حذف يكسري از واژه‌ها تا چه اندازه متن را تغيير مي‌دهند و به نوعي مترجم با ترجمه آن اثر چه كرده است براي اينكه حقي گذاشته نشده و كسي آثار ترجمه را كنترل نمي‌كند كه مترجم چه جوري بايد به امر ترجمه بپردازد.
وي با بيان اينكه در ترجمه اثر با بي‌قانوني مطلق مواجه هستيم، اضافه كرد: اگر قانون كپي‌رايت در كشور اجرا شود مترجم ملزم است كه طبق قوانين كپي‌رايت عمل كند يعني يك بند اين قانون اين است كه مترجم حقي ندارد در متن اثر نويسنده دخل و تصرف كند اما اين اتفاق در جامعه ما رخ داده مي شود.

* دولت با نظارت خود از افسار گسيخته‌اي برخي از مترجمان جلوگيري كند

مترجم كتاب «كلت» در پاسخ به پرسشي مبني بر اينكه چرا برخي از مترجمان به ترجمه رمان فاخر نوجوان توجهي ندارند و تعداد آنها نيز در كشور بسيار كم است، گفت: معتقدم آثار براي گروه سني كودك و نوجوان كم نيست منتها در بازاري كه شمارگان آثار با يك تا دو هزار تيراژ چاپ مي‌شود نبايد انتظار چاپ آثار بيشتري داشت.
وي اضافه كرد: بسياري از آثار خوب و مطرح شده در جهان داراي جايگاه خاص خود بوده كه ناشران بيشتر به چاپ اينگونه از آثار اهتمام دارند چرا كه آثار مطرح شده در جهان از بازار فروش خوبي برخوردارند اما همين ناشران از ديگر آثار استقبال نمي‌كنند و تنها دنبال اثري پرفروش هستند.

انتظاريان ادامه داد: هم‌اكنون برخي از ناشران در بازار نشر فقط به سود پول خود اهميت مي‌دهند و بسياري از آثار خوب متأسفانه بايد برود زير بغل مترجمي كه از در اين دكان به پشت در آن دكان ديگري رفته تا براي اثر خود مشتري پيدا كند و اين امر به دليل اينكه نظارت وجود ندارد، مربوط مي‌شود.
وي افزود: دولت بايد بر روي آثار ترجمه كنترل داشته باشد تا آثار مترجم از افسار گسيخته‌اي خارج شود چرا كه بسياري از آثار خوب واقع‌گرا و غيره داراي خط قرمزهايي بوده و با مشكلات ارشادي مواجه مي‌شوند و در آثار دنياي جادويي و دنياي فانتزي هر مطلبي كه مطرح مي‌شود، وزارت ارشاد به دليل اينكه اين اثر جادو و غيرواقعي است، جدي گرفته نمي‌شود.
انتظاريان بيان كرد: وقتي خط‌قرمزها زياد مي‌شود ناشر مجبور به ترجمه و خلق آثاري مي‌شود كه علاقه‌مند نيست در ان به نكاتي بپردازد كه با ارسال به وزارت ارشاد به دفعات مكرر اصلاحيه بخورد و برگردد؛ معتقدم بايد فكري به حال خط‌ قرمزها كرده و سياست درستي براي اين امر اتخاذ كرد.

* برخي از مترجمان با اصول زبان و ادبيات فارسي آشنا نيستند

مترجم كتاب «تابستان زاغچه» در پاسخ به پرسشي مبني بر اينكه برخي از مترجمان از دانش مترجمي برخوردار نبوده و تنها با داشتن مدرك تحصيلي ليسانس زبان انگليسي به ترجمه آثار مي‌پردازند، بيان كرد: در دهه‌هاي گذشته كساني بودند كه ادبيات فارسي آنها بسيار خوب بود و بعد از مدتي به تحصيل به زبان‌هاي نخست‌ مي‌پرداختند و يا در برخي از كشورها زندگي كرده و وقتي زبان دوم آنها خوب شد به كشور باز گشته و به ترجمه آثار مي‌پرداختند.
وي اضافه كرد: هم‌اكنون كساني دست به ترجمه آثار مي‌زنند كه زبان انگليسي آنها خوب است و به نوعي با همت ديكشنري مختلف و ارتباطات اينترنتي به ترجمه آثار مي‌پردازند.
انتظاريان ادامه داد: ما مشكل انتقال فرهنگي نداريم چرا كه اين مسئله به سهولت انجام مي‌شود ولي چون جامعه كتابخوان در كشور كم است و متأسفانه قشر باسواد و دانشجوي كشور زبان فارسي را خوب نمي‌دانند به همين دليل مترجم ممكن است مفهوم جملات انگليسي را درك نكرده و در انتقال مفاهيم به مخاطبان با مشكل مواجه مي‌شود و به نوعي مترجم در انتقال متن زبان روان فارسي مشكل دارد.
وي با بيان اينكه درك متن انگليسي برخي از آثار از متن ترجمه آنها راحت‌تر است، ادامه داد: يك نظارت كامل بر روي آثار ترجمه باعث مي‌شود تا ترجمه‌هاي خوب را به مخاطبان ارائه كنيم، همچنين در حوزه كودك و نوجوان زبان مسئله‌اي بسيار مهم است.
انتظاريان در پايان، گفت: كودكان و نوجوانان در مراحل رشد و در مرحله آموزش زبان قرار دارند و ترجمه آثار با مفاهيم كاملاً صحيح يك امر بسيار مهم و حائز اهميت براي اين گروه سني بشمار مي‌رود چرا كه آنها بايد زبان و ادبيات فارسي را درست بياموزند.