ظریف : فشارهای داخلی را تحمل کردم تا مذاکرات به نتیجه برسد

هدف هم این بود که مذاکرات را در مسیر ارامی جلو ببریم که نشان دهد هیچ کدام از طرفین به دنبال تحمیل دیده های خود به طرف مقابل نیست

تنور مذاکرات در ژنو داغ است. در نخستین ساعات روز جمعه خبرهای رسیده از 24 ساعت گذشته و مذاکرات دوجانبه ایران با هیات های اروپایی از احتمال رسیدن به توافقی چشمگیر خبر می دهد. در شرایطی که هم طرف ایرانی و هم سخنگوی کاترین اشتون به سبک و سیاق دور پیشین در خصوص جزئیات مذاکره سخنان خاصی به میان نیاورده و بر محرمانه ماندن مفاد تاکید کردند، لغو سفر وزیر امور خارجه ایران به ایتالیا و سفر جان کری همتای امریکایی وی به ژنو که در حال سفر منطقه ای بود بر گمانه زنی های مثبت در این خصوص افزوده است. در این میان برخی منابع خبری از احتمال سفر وزیر امور خارجه فرانسه به ژنو در چندساعت آتی هم خبر می دهند. در نخستین ساعات روز به سراغ وزیر امور خارجه ایران رفته و از وی در خصوص گمانه زنی های موجود در خصوص نتیجه این مذاکرات و تحولات چندساعت اخیر به گفتگو نشستیم. وی در این گفتگوی اختصاصی با خبرنگار اعزامی دیپلماسی ایرانی به ژنو تاکید کرد که فاکتور زمان در این مذاکرات حرف اساسی را می زند اما قرار نیست که ایران از تلاش برای رسیدن به بهترین نتیجه دست بردارد. آنچه در زیر می خوانید متن این گفتگو است :

چه وجه تمایزی میان نشست این دوره با نشست 3 هفته پیش در ژنو وجود دارد ؟
در نشست دیروز ما وارد جزئیات شدیم و این در حالی است که در نشست دوره پیش ما بیشتر در خصوص چارچوب ها صحبت کردیم. در چارچوب فوق ما سه مساله را مدنظر داشتیم که شامل گام اول ، هدف مشخص و گام آخر بود. طرف ایرانی بیشتر نکات و موضوعاتی را که باید در هرکدام از این مراحل مورد توجه قرار بگیرد مطرح کرد اما وارد جزئیات نشدیم. در جلسه کارشناسی هفته گذشته در وین جزئیات بیشتری مطرح شد . در مذاکرات دیروز و امروز وارد نحوه ارتباط این جزئیات شدیم. دیروز هم در مذاکره رسمی و عمومی میان هیات ها و هم در مذاکراتی که همکاران من آقایان روانچی و عراقچی با روسای هیات های 1+5 داشتند وارد جزئیات نحوه قرار دادن مسائل مختلف در کنار هم شدیم و به تفاهم های نسبتا خوبی هم رسیدیم. به همین دلیل نیاز بود که اعضای 5+1 فرصتی برای گفتگو در میان خود داشته باشند تا امروز بتوانیم مرحله نگارش را آغاز کنیم که شاید در فاصله کوتاهی هم با حضور خانم اشتون در این محل این اتفاق رخ دهد . 

چه اتفاقی رخ داد که این بار ایران ترجیح داد تمرکز کار را بر دیدارهای دوجانبه قرار دهد؟
همیشه و حتی قبل از واگذاری مسئولیت این امر به من، بخش عمده ای از مذاکرات با 1+5 به دیدارهای دوجانبه می گذشت و این مساله بی سابقه نیست . پس از اجلاس نخست ما فکر کردیم که برای ورود به جزئیات بحث نیاز است که طرفین با یکدیگر گفتگوهای دوجانبه داشته باشند. روز گذشته خانم کاترین اشتون پیشنهاد کردند که ما ابتدا جلسات مذاکره دوجانبه داشته باشیم . ما هم پذیرفتیم چرا که فرصت خوبی برای بیان و بررسی دیدگاه ها در محیط غیررسمی تر بود. هدف اصلی از این دیدارها این بود که مانع از این شویم که طرفین مواضعی را بگیرند که تبدیل به موانع در روند مذاکرات شود. به همین دلیل توافق کردیم که چندان علنی در این خصوص مذاکره نکنیم. حقیقت این است که علت این که من فشارها را در داخل تحمل کردم و وارد جزئیات نشدم این بود که برای موفق شدن در این قضیه این امر را بسیار لازم و ضروری می دانم. علاوه بر این یکی از موانع اصلی رسیدن به راه حل این تصور بوده است که احترام متقابل وجود ندارد. این بدان معنا است که این تصور وجود دارد که یک طرف می خواهد دیدگاه های خود را به طرف مقابل تحمیل کند. لذا دیروز اصرار داشتیم که توافق باید بر اساس دیدگاه های مشترک و با تنظیم متن مشترک باشد نه به این شکل که یک طرف مانند گذشته متنی را تهیه کرده و به طرف مقابل ارائه دهد. شخص من هم زمانی که می خواستم پیشنهاد خود را ارائه دهم به صورت یک مجموعه ای از ایده ها بود نه به شکل یک چارچوب سفت و سخت که در آن به بایدها و نبایدها اشاره شده باشد. هدف هم این بود که مذاکرات را در مسیر ارامی جلو ببریم که نشان دهد هیچ کدام از طرفین به دنبال تحمیل دیده های خود به طرف مقابل نیست. من فکر می کنم که یکی از روش ها همین مذاکرات 2 جانبه دیروز بود که در محیط غیررسمی تر این گفتگوها ادامه پیدا کند تا ما به مرحله نگارش برسیم.

آقای وزیر 10 سال پیش که مذاکرات هسته ای ایران با اروپا آغاز شد حلقه مقابل ما شامل 3 کشور بود و امروز ما شاهد گسترده تر شدن این حلقه هستیم . آیا فکر نمی کنید که گسترده تر شدن این حلقه به نوعی کار ایران را در رسیدن به تفاهم سخت تر کرده است؟
آن زمان که ما و آقای دکتر روحانی مذاکرات را در آن سالها آغاز کردیم شرایط دیگری حکمفرما بود. پرونده ایران در شورای امنیت نبود و طرف مقابل ما گروه اروپایی بودند. در این استراتژی هم منفعت ها و هم ضررهایی نهفته بود. منفعت آن این بود که ما با گروه کوچک تری مذاکره می کردیم اما ایراد آن این بود که شبح امریکا همیشه در اتاق بود .به خاطر دارم که زمانی که روز 23 مارس 2005 مذاکرات پاریس را آغاز کردیم در 7 ساعت مذاکره من با سه کشور ، 7 بار جان بولتون که در آن زمان معاون وزیر امور خارجه و مسئول خلع سلاح در کابینه وقت بود به طرف فرانسوی زنگ زد تا مطمن شود که توافقی صورت نمی گیرد. ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت کار ما را سخت کرده و مانع عمده ای در مسیر مذاکرات است . البته باید توجه داشت که این تحریم ها نفعی هم برای طرف مقابل نداشته است و مهم این است که طرف مقابل درک کند که روش انتخابی آن و ارجاع پرونده به شورای امنیت و اعمال تحریم ها باعث شده که اگر در آن زمان اگر 200 سانتریفیوژ در ایران بود تعداد آن در حال حاضر به 18 و 19 هزار سانتریفیوژ برسد. نمی توان انکار کرد که تحریم ها بر مردم اثرگذاشته است . اگر هدف امریکا این بود که مردم ایران را تحت فشار قرار داده و انها را از خود منزجر کند این هدف محقق شده است اما هیچ هدف سیاسی از این موضوع نصیب انها نشده است. حقیقت این است که مجموع شرایط امروز با دیروز بسیار متفاوت است و هیچ کس نمی تواند این شرایط را به گذشته بازگرداند. یک سال پس از پیشنهادی که ما در پارس در 3 فروردین 1384 مطرح کردیم بود که تمام غربی ها در محافل سیاسی ابراز تاسف کرده و ارزو می کردند که ای کاش آن را پذیرفته بودند. در حال حاضر این فرصت وجود دارد که پیشنهادهای روی میز را بپذیرند و از ورود به تقابل بی فایده دیگر خودداری کنند. در این توافق هم منافع ما و هم منافع طرف مقابل وجود دارد .

بر این اساس فکر نمی کنید که اصل مذاکره میان ایران و امریکا است چرا که این واشنگتن است که در مسیر این مذاکرات بیش از سایرین مانع تراشی می کند؟
به نظر می رسد که در حال حاضر ما ناگزیر هستیم که با تمام کشورهای 1+5 مذاکره کنیم چرا که هرکدام از طرفین دیدگاه های متفاوتی دارند. به عنوان مثال فرانسوی ها دیدگاه های خاص خود را دارند. سفر من به پاریس در کنار هدف شرکت در اجلاس یونسکو این فایده را داشت که توانستم در دیدار با مقام های فرانسوی بخشی از این نگرانی ها را برطرف کنم. فرانسوی ها علیرغم اینکه در گذشته در مذاکرات پیشگام بودند اما مواضع بسیار سختی پیدا کرده بودند. متاسفانه روابط در چند سال گذشته به گونه ای بوده است که مواضع بسیار سختی را در مذاکرات داشته اند. حتما امریکا بازیگر عمده ای و شاید هم عمده ترین بازیگر دولتی در صحنه بین المللی است و نقش مهمی را ایفا می کند. اما این اهمیت بدان معنا نیست که صحبت با امریکا ما را از گفتگو با سایر اعضا بی نیاز کرده و مشکل را حل خواهد کرد.

در چند ساعت گذشته شاهد تحولات مهمی بوده ایم. شما سفر خود را به ایتالیا لغو کردید. جان کری همتای امریکایی شما هم که در حال حاضر در منطقه است به ژنو می آید. آیا شاهد شکل گیری اتفاق جدیدی در مذاکرات هستیم؟ آیا دیدار دوجانبه ای میان شما و جان کری رخ خواهد داد؟

لغو سفر من به ایتالیا به این دلیل بود که هم خانم اشتون از من درخواست کردند که در جریان مذاکرات در ژنو بمانم و هم اینکه خودم احساس کردم که مذاکرات به اندازه ای جدی است که شاید من نتوانم چند ساعتی از ژنو خارج شوم و این حدس من هم درست بود چرا که حضور من در ژنو در تمام طول دیروز ضروری بود. اینکه آقای کری از منطقه به ژنو بیایند نشان دهنده اهمیتی است که شخص وزیر امور خارجه امریکا به مذاکرات می دهد و شاید احتمال می دهند که به مرحله نهایی رسیده ایم و نیاز است که برای حل و فصل مشکلاتی که در این مرحله احتمالا به وجود خواهد امد در محل باشند. از سوی دیگر سایر وزرا هم در منطقه هستند و اگر نیاز باشد آنها نیز به محل مذاکرات خواهند امد. ما از ابتدا هم اعتقاد داشتیم که این جلسه برای آنکه به ثمر بنشیند باید در سطح وزرا باشد و شاید بقیه وزرا نیز به این نتیجه رسیده اند که نیاز به اتخاذ یک تصمیم سیاسی است

پیش از این در تهران آقای عراقچی تاکید کردند که وزرای امور خارجه اعلام کرده اند که تنها در صورتی که مذاکرات به مرحله آخر رسیده باشد نشست را در سطح وزرا و برای توافقنامه نهایی برگزار خواهند کرد. آیا سفر آقای کری را می توان نشانه ای دال بر به نزدیک شدن به امضای آن توافقنامه دانست؟
حتما احتمال رسیدن به توافق است. اما اینکه این احتمال تا چه اندازه به قطعیت تبدیل شود بستگی به شرایطی دارد که امروز وجود دارد و اینکه تا چه اندازه طرفین جدیت در مذاکرات از خود نشان دهند. امیدوار هستیم که امروز بتوانیم کار را پیش ببریم. من پیش از این هم گفته ام که امیدوارم اما اگر به نتیجه ای هم نرسیم فاجعه نیست.

آیا در نشست دیروز به شکل خاص در مورد اینکه اولویت ایران در لغو تحریم ها چیست هم گفتگویی داشته اید ؟
ما اعتقاد داریم که تمام تحریم های دوجانبه غیرقانونی است و باید لغو شود.

در مرحله گام به گام کدام تحریم ها در اولویت است ؟
بحشی از این تحریم ها روی میز است و همانطور که می دانید در سه جلسه برگزار شده تمام کشورهای 5+1 متخصص های تحریم ها را هم با خود آورده اند. بنابراین این موضوع از محورهای اصلی است .

آیا احتمال دارد که در گام های نخست با توجه به موانعی که در امریکا بر سر راه لغو سریع تحریم ها وجود دارد، تهران درخواست لغو تحریم های اتحادیه اروپا را بدهد ؟
در میز مذاکره ما در خصوص تحریم ها امریکا ، شورای امنیت و تحریم های اتحادیه اروپا سخن می گوئیم. ما باید مرحله به مرحله پیش برویم اما در مرحله نخست تمام طرفین باید اقدام کنند.

در رسانه های غربی این بحث به کرات دیده می شود که هم رئیس جمهور امریکا به دلیل فشارهای کنگره برای تصویب تحریم های بیشتر و هم دولت ایران به دلیل برخی مخالفت های پررنگ در داخل با مذاکره یک زمان مشخص برای به نتیجه رسیدن مذاکرات دارد. تا چه اندازه فاکتور زمان را در جزئیات مورد بحث در مذاکرات لحاظ می کنید؟
گروه هایی هستند در امریکا که منافع آنها در ادامه تنش است و قطعا از فاکتور زمان برای تخریب بیشتر بهره می گیرند. در داخل ایران هم نگرانی هایی وجود دارد در خصوص جدی نبودن امریکا و غرب در این مذاکرات. با مرور زمان این نگرانی هم تقویت می شود که چرا در شرایطی که امکان دسترسی به راه حل است هنوز موانعی در این مسیر وجود دارد. لذا گذر زمان به نفع مذاکره نیست اما این بدان معنا نیست که ما باید در مذاکرات عجله کنیم و یا از انچه که فکر می کنیم توافق قابل وصول است عدول کنیم. مذاکره با اعلام مواضع فرق دارد و این مساله ای است که باید درک شود. در مذاکره باید دیدگاه تمام طرفین را درمد نظر گرفت. فقط در مذاکره تسلیم است که دیدگاه های یک طرف به تنهایی مدنظر گرفته می شود. تطویل مذاکرات زمینه را برای قضاوت افرادی مهیا می کند که گمان می کنند مذاکرات همان اعلام مواضعی است که در گذشته هم صورت گرفته است. در مذاکرات انچه که اتفاق می افتد اعلام مواضع 6 کشور اروپایی به اضافه ایران است که این کشورها الزاما همیشه با ما روابط مناسبی نداشته اند.

بازه زمانی مطلوب شما برای کاستن از فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم ها بر ایران چیست ؟
تاثیر این مذاکرات بر فشارهای اقتصادی حاکم بر مردم در بازه زمانی کوتاه مدت خود را نشان نخواهد داد. ما در حال حاضر در حال تجربه سیاست های اقتصادی نادرست قبل هستیم و این آثار به سرعت بروز پیدا نمی کنند . برخی از شرایط امروز ما نتیجه سیاست هایی است که در سالهای گذشته اعمال شده و دولت و مردم را با مشکل روبه رو کرده است. هر توافقی که اینجا در ژنو صورت بگیرد نمی تواند مشکلات اقتصادی را در یک شب پایان دهد. انچه که ما باید در این مرحله از آن اطمینان حاصل بکنیم این است که تحریم های جدید اعمال نشود و شرایط بد اقتصادی جدید مردم را به مشکل نیندازد. شاید جالب باشد بدانید که علیرغم تمام تلاش های افراطیون امریکایی ، آخرین سفر نتانیاهو به امریکا در حقیقت نخستین سفری بود که در جریان آن وی با به ثبت رساندن تحریم جدید دیگری علیه ایران ، امریکا را ترک نکرد. این توفیق بزرگی است برای کسانی که با فشار، جنگ و تحریم مخالف هستند.

مرجع : دیپلماسی ایرانی