مرز در عقل و جنون باریك است

درباره موسیقی سریال شب دهم

سریال «شب دهم» به کارگردانی حسن فتحی و تهیه‌کنندگی حسن بشکوفه، در ایام محرم سال 80 از شبکه یک پخش شد و می‌توان گفت بهترین سریال مناسبتی محرم تا امروز بوده است

سریال «شب دهم» به کارگردانی حسن فتحی و تهیه‌کنندگی حسن بشکوفه، در ایام محرم سال 80 از شبکه یک پخش شد و می‌توان گفت بهترین سریال مناسبتی محرم تا امروز بوده است.

موسیقی و فیلم دو هنر متعالی محسوب می شوند و زمانی که در کنار یکدیگر در یک اثر قرار می گیرند شکوه و ماندگاری بیشتری پیدا می کنند به عقیده بسیاری این دو هنر به نوعی مکمل یکدیگر محسوب می شوند و هر جا از آن دو به خوبی استفاده می شود به نوعی به دیده شدن آن کار کمک می کند و آن اثر به مرز ماندگاری نزدیک می شود.اما در این میان آثار کمی بودند که توانستند به این در جه از ماندگاری برسند وبا گذشت سالها موسیقی ان اثر همچنان شنیده شود و حتی به کار محبوب خواننده اش بدل شود که از جمله این کارها می توان به موسیقی سریال شب دهم اشاره کرد اثری که در بعضی از موارد حتی از تصویر هم پیش گرفت و با گذشت سالها نه تنها از زیبایی و جذابیت ان کاسته نشده است بلکه مخاطبان همچنان ان رو دوست داردند به بهانه ایام محرم موسیقی این سریال را که در ایام محرم از تلویزیون پخش می شد با هم مرور می کنیم.

معرفی سریال شب دهم
سریال «شب دهم» به کارگردانی حسن فتحی و تهیه‌کنندگی حسن بشکوفه، در ایام محرم سال 80 از شبکه یک پخش شد و می‌توان گفت بهترین سریال مناسبتی محرم تا امروز بوده است.در این سریال بازیگرانی چون کتایون ریاحی، رویا تیموریان، محمود پاک‌نیت، حسین یاری، ثریا قاسمی، پرویز فلاحی، حسین آقابیک، آتش تقی‌پور، پرویز پورحسینی و... هنرنمایی کردند.موسیقی تیتراژ پایانی سریال شب دهم اثری آوازی از فردین خلعتبری بر شعری از افشین یداللهی است که زمان پخش سریال مورد استقبال فراوان قرار گرفت. 

بیش از یک دهه ماندگاری
بیش از 10 سال است كه وقتی با این بیت «مرز در عقل و جنون باریك است / كفر و ایمان چه به هم نزدیك است» روبه‌رو می‌شویم، ناخودآگاه تیتراژ پایانی سریال شب دهم را تکرا می کنیم و چهره‌های ماندگار سریالی از تصورمان می‌گذرد كه هر كدام قهرمان زندگی خود در یك برهه‌ای از تاریخ بوده ‌اند.سریال تلویزیونی شب دهم اثر جاودانه‌ای از موسیقی، شعر و تصویر است.

انطباق تصویر بر موسیقی
شاید بیان این حرف بری عده ای پیش پا به نظر برسد و با خودشان بگویند انطباق تصاویر و موسیقی اصلی ترین وظیفه یک آهنگساز فیلم است اما واقعیت این است که در بسیاری از اثار این اتفاق رخ نمی دهد بلکه اگر شما اگر تصویر و موسیقی را از هم جدا کنید به شکل انفرادی هیچ هوبتی ندارند اما در این اثر کاملا اتفاقی معکوس رخ داده است و موسیقی سریال شب دهم كاملا تصویری و منطبق بر اتفاقاتی است كه در طول سریال شاهد آن هستیم. گویا خالق آن تلاش كرده است برای هر كدام از شخصیت‌ها از جمله حیدر، فخرالزمان، سرهنگ و... موسیقی خاصی بسازد. 

وقتی روح ایرانی بر کار حاکم می‌شود
در طول سال‌های اخیر موسیقی ما به شدت از موسیقی جهانی تاثیر گرفته است هر چند که این موضوع در برخی از موارد باعث پیشرفت موسیقی ما شده است اما در برخی از موارد هم باعث شده که روح ایرانی از موسیقی ما جدا شود و اکثر موسیقی های متن فیلم ما با تصاویر تطبیق نداشته باشند اما موسیقی شب دهم دارای روح ایرانی است و موسیقی‌ای كه در این سریال شنیده شده موسیقی ملی ایران است. به نظر من بهترین تعبیر از موسیقی ملی همان داشتن روح ایرانی در آن است در واقع در کارهای از این دست سازها مهم نیستند بلكه داشتن روحی از جنس ایران در آن از اهمیت برخوردار است.

موسیقی که تنها در یک تم محدود نمی‌شود
شب دهم دارای موسیقی با حجم بسیار زیاد است در واقع سریال محتوای زیادی دارد كه با یك موسیقی محدود نمی‌توان تمامی بخش‌های آن را پشتیبانی كرد. بر این اساس خلعتیبری با هوشمندی خاصی تم‌های مختلفی را برای آن تعریف كرده است .

تعزیه؛ تم اصلی موسیقی شب دهم
سریال شب دهم در یك دوره تاریخی سیر می‌كند كه موضوع اصلی آن تعزیه و واقعه عاشوراست و با توجه به این فضا آهنگساز نیز می‌توانست از هر كدام از موسیقی‌های دوره مشروطه یا حتی قاجار و موسیقی تعزیه بهره گیرد كه البته خلعتبری با تیزهوشیی تم اصلی تیتراژ كار بر را بر مدار تعزیه قرار می دهد. موسیقی دوره قاجار مبتنی بر سازها و موسیقی ایرانی است كه تم‌های ایرانی با سازهای ایرانی و غیرایرانی را در بر گیرد. با این توصیف آهنگساز شب دهم نیز در كار به سراغ این فضا رفته كه البته در برخی قسمت‌ها روایت موسیقی مدرن‌تری را دارد و در جاهای دیگر هم از موسیقی عاشقانه و تغزلی بهره گرفت كه اینها همه با توجه به روند دراماتیك داستان است. 

تکیه بر دو عنصر اصلی
موسیقی این سریال بر 2 عنصر ملودی و فضای تنظیم استوار است. فضای تنظیم یعنی ایجاد حالت‌های افكتیو در موسیقی به‌وسیله سازهای اكوستیك. استفاده از حجم سازهای بادی، برنجی و كوبه‌ای (تیمپانی و سنج) پدهای زهی و حركت‌های قوی باس در رژیسترهای بم در ایجاد این فضاسازی افكتیو نقش بسزایی دارد. همچنین بهره‌گیری از رنگ صوتی سازهای ایرانی (سنتور) در میان این حجم اركستر برای اجرای جواب‌های كوتاه به ملودی آوازی تاثیر كنتراست صوتی را در ذهن شنونده افزایش می‌دهد. 

همخوانی صدای قربانی با تصنیف
علیرضا قربانی اجرای بخش آواز آن را بخوبی انجام داده است. تلاش برای بیان واضح و گویای شعر و اجرای دقیق تحریرها و فراز و فرودهای نامتعارف خط ملودی از جمله بارزترین جنبه‌های اجرایی بخش آواز است. رنگ صدای قربانی هم با فضای موسیقی بسیار همخوانی دارد. 

ارکسترال کردن دستگاه نوا
خلعتبری در تصنیف شب دهم از فضایی شبیه به دستگاه نوا در موسیقی ایرانی استفاده كرده و آن را اركسترال كرده است. 

هوش خلعتبری برای نماندن در یک برحه تاریخی
هوش خلعتبری در این بود که در ساخت موسیقی این اثر صرفا به این فكر نمی کرد كه برگشتی به یك مرجع تاریخی داشته باشد و همین عامل باعث شد در بخشی از موسیقی تغییرات سبكی داشته باشد كه این موضوع برای جذاب شدن موسیقی فیلم بسیار کمک کننده بود.

مرز در عقل و جنون باریك است
كفر و ایمان چه به هم نزدیك است

عشق هم در دل ما سردرگم
مثل ویرانی و بهت مردم

گیسویت تعزیتی از رویا
شب طولانی خون تا فردا

خون چرا در رگ من زنجیر است
زخم من تشنه تر از شمشیر است

مستم از جام تهی حیرانی
باده نوشیده شده پنهانی
باده نوشیده شده پنهانی

عشق تو پشت جنون محو شده
هوشیاریست مگو سهو شده

من و رسوایی و این بار گناه
نو و تنهایی و آن چشم سیاه

از من تازه مسلمان بگذر بگذر
بگذر از سر پیمان بگذر بگذر

دین دیوانه به دین عشق تو شد
جاده ی شك به یقین عشق تو شد

مستم از جام تهی حیرانی
باده نوشیده شده پنهانی
باده نوشیده شده پنهانی

مرجع : برنا