مطالعه، كاري سخت و ملال‌آور است!

پروانه بندپي

هرسال با نگراني از كاهش ميزان مطالعه در كشور مي‌گوييم و مي‌نويسيم، اما شاهد هيچ تحولي نيستيم اين جا تالار‌هاي كتابخانه ملي ساعت 21 تعطيل مي‌شوند. امانت‌گرفتن كتاب‌هاي عمومي تا ساعت 17 ممكن است و ...

به نظر مي‌رسد مطالعه در كشور ما از جمله كارهاي سخت و ملال‌آور است. البته قانوني براي آن نوشته نشده است، اما انگار همه، اين قانون نانوشته را پذيرفته‌اند. اين واقعيت از پايين‌بودن ميزان مطالعه پيدا است. حالا هر چقدر مسئولان، آمارهاي رنگين ارائه كنند، يا هر چه سالانه بر تعداد كتابخانه‌هاي عمومي افزوده شود، قابل انكار نيست كه سرانه مطالعه در كشور سالانه ميان دو، پنج، هفت و نهايتاً هجده دقيقه در روز در نوسان است.

هرسال با نگراني از كاهش ميزان مطالعه در كشور مي‌گوييم و مي‌نويسيم، اما شاهد هيچ تحولي نيستيم. آمار ميليوني شمارگان كتاب در آمريكا و ژاپن و انگليس و... را به رخ خود مي‌كشيم تا شايد تلنگري بر عقب‌ماندگي‌هامان در اين زمينه باشد، اما همچنان همان جا ايستاده‌ايم كه سال‌هاي گذشته ايستاده بوديم. اين نكته را از تكان نخوردن درجه شمارگان كتاب و روزنامه در كشور مي‌توان دريافت. در طول برپايي نمايشگاه بين‌المللي كتاب، تعداد بازديدكنندگان از غرفه‌ها را هر روز مي‌شماريم و آن را به نام مطالعه‌كنندگان و استقبال‌كنندگان از كتاب در بوق مي‌كنيم، اما همه مي‌دانيم كه اين اعداد و ارقام دلخوش كنكي بيش نيستند و همه مي‌دانيم كه سرنا را داريم از سر گشاد آن مي‌دميم.

خيلي‌ها گلايه مي‌كنند كه قيمت كتاب بالا است و مردم قدرت خريد ندارند، اما به اين نكته توجه ندارند كه امانت گرفتن كتاب كه خرجي روي دست نمي‌گذارد. در ضمن، هر سال در هفته كتاب، نام‌نويسي در تمامي كتابخانه‌هاي عمومي كشور رايگان است، اما باز تغييري در روند اقبال به مطالعه احساس نمي‌شود. اين، واقعيتي است كه برخي مسئولان و حتي كارشناسان به آن اعتراف مي‌كنند و آماري نيست كه ما از آستين خود‌ بيرون آورده باشيم.

در كشورهاي توسعه‌يافته، فرد، كتابي را در پارك مي‌خواند و آن را روي نيمكت مي‌‌گذارد تا نفر بعدي هم آن را بخواند و كتاب دست به دست مي‌شود. اينجا متأسفانه، سبد اتوبوس كتاب، چند روزه خالي مي‌شود. حتي اگر كتاب، موضوع جالبي هم نداشته باشد. در ژاپن در مسافت‌هاي كوتاه يا طولاني، كتاب و موبايل و تب لت صاحبش را سرگرم مطالعه مي‌كند. اين جا در مترو، كتاب را كه باز مي‌كني، همه با دهان باز تو را مي‌پايند. اگر از همه دستفروشان، چيزي خريداري كني، عادي جلوه مي‌كند. و تو معذب از سنگيني نگاه‌ها و هراس از غيرعادي‌نمودن، كتاب را مي‌بندي تا متهم نشوي كه اداي روشنفكران را درآورده‌اي!‏ برخي كشورها چندين كتابخانه‌ شبانه‌روزي دارند كه خدمات ريز و درشت به مراجعه‌كنندگان ارائه مي‌كنند. اين جا تالار‌هاي كتابخانه ملي ساعت 21 تعطيل مي‌شوند. امانت‌گرفتن كتاب‌هاي عمومي تا ساعت 17 ممكن است و ...

از اين موضوع هم نمي‌توان چشم‌پوشي كردكه اعمال مميّزي افراط‌گرانه در كتاب‌ها و نيز تمركز بر روي افزايش انتشار كتاب‌هايي با موضوعات خاص و بي‌توجهي به انتشار كتاب‌هاي حوزه‌هاي ديگر، عاملي بزرگ براي دلسردي افراد (آگاهانه يا ناخودآگاه) از كتابخواني است.‏

كتاب كه روح انسان را تازه مي‌كند، دايره آگاهي و دانايي انسان را گسترده مي‌سازد، شيوه‌هاي زندگي بهتر را به او مي‌آموزد، بر رفتارها و نوع سخن گفتن تأثيرگذار است، خواب را آرامبخش‌تر و بيداري را معنادارتر مي‌كند، چه شد كه براي خيلي‌ها دشوارتر از هر كار ديگر است و از زندگي بسياري از مردم ما حذف شده و نياز به آن هر روز كمرنگ‌تر مي‌شود؟ برخي هم ورود اينترنت به زندگي‌ها را عامل اين مسأله مي‌دانند، اما مگر اين تكنولوژي در كشورهاي ديگر وجود ندارد؟ چگونه است كه كشورهاي صادركننده اين تكنولوژي، با قهرمانان كتاب‌هاي مورد علاقه‌شان زندگي مي‌كنند، براي آمدن كتاب نويسنده محبوب‌شان به بازار، روزشماري مي‌كنند و براي خريد آن، بيرون دفتر انتشارات يا كتابفروشي‌ها صف مي‌كشند و دل توي دل‌شان نيست، اما در كشور ما كتابي اگر جايزه‌اي معتبر بگيرد، يا در جهان صاحب نام هم شود، بسياري از مردم با خبر نمي‌شوند، يا كمتر از اخبار فوتبال و جديدترين مدل تلفن همراه و كشيدن قليان براي‌شان اهميت و افتخار دارد؟!

چگونه است كه براي تماشاي فوتبال تا نيمه شب بيدار مي‌نشينيم، اما نوبت به خواندن چند سطر از يك كتاب كه مي‌رسد، چشم‌هامان سنگين از خواب مي‌شوند؟

اگر چه اين سخن را كه فرهنگ‌سازي برخلاف رفاه اقتصادي، در درازمدت نتيجه مي‌دهد، همه از بَريم، اما اين چشم‌انداز طولاني مدت از كجا آغاز مي‌شود و كي قرار است به بار بنشيند؟ چه زماني شمارگان كتاب از عددي چهار رقمي و تأسف برانگيز (3000 فعلي) حداقل به عددي پنج رقمي تبديل خواهد شد؟ كي مي‌رسد روزي كه مطالعه، يكي از كارهاي سخت و ملال‌آور به شمار نرود، يا در مترو و اتوبوس، ديگران را متعجب نكند؟! كي مي‌رسد روزي كه بتوانيم در اين مورد سرنا را درست بدميم؟