روسیه جزء ۱۰ شریک بزرگ تجاری ایران هم محسوب نمی شود

روسیه همکاری با ایران را بر خلاف تحریمات سازمان مللو تحریماتی که آمریکا و اتحادیه اروپا به صورت یک جانبه تصویب کرده اند، فعال کرده است

تيترآنلاين - سند «نقشه راه» همکاری های آتی مسکو- تهران تدوین شده و به امضای وزیر نفت ایران و وزیر انرژی روسیه رسیده است. اعلام این خبر که این بار خشم غرب را نسبت به سیاست های کرملین بر انگیخته بود، امید تازه ای را برای تحکیم و ارتقای مناسبات مسکو- تهران زنده کرد. 

به گزارش تيترآنلاين به نقل از روسيران، مدیر مرکز “تحلیل سیاست بین الملل” انستیتو جهانی سازی و جنبش های اجتماعی روسیه در این خصوص گفت: توافق در خصوص همکاری در زمینه اکتشاف نفت در ایران در تضاد با قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل و تحریمات علیه ایران نیست. وی با تاکید بر اهمیت نقش و جایگاه ایران در منطقه خاطر نشان ساخت که تضعیف ایران برای روسیه و چین سودمند نیست. چرا که این کشور از یک سو بازار مهمی برای روسیه محسوب می شود و از سوی دیگر، ایران یک شریک ژئوپلتیک سودمند است. چرا که ایران برخلاف عربستان سعودی و ترکیه به آمریکا وابسته نیست. به لحاظ تئوری، چنانچه مسکو از همکاری با تهران امتناع نماید، جای روس ها را چینی ها خواهند گرفت. به این دلیل، سیاست مسکو در قبال ایران باید هوشمندانه باشد. 

ایگور شاتروف، دیگر کارشناس روس نیز معتقد است که ایران در شمار شرکای استراتژیک روسیه باقی می ماند. چرا که در حال حاضر این دو کشور منافع مشترکی در زمینه های مختلف دارند. منافع اقتصادی (خزر، نفت و محصولات نفتی، انرژی اتمی، کریدور ترانزیتی «شمال- جنوب»، تجارت اسلحه و غیره) در این رابطه از مسائل بسیار مهم به شمار می آیند. ایران، نه تنها به عنوان شریک اقتصادی بزرگ در شرایط تحریم، بلکه به عنوان میانجی پر نفوذی در گفتگوهای بین المللی در خصوص مسئله هسته ای، به روسیه نیاز دارد. متقابلا، روسیه نیز به ایران نیاز دارد. حضور جمهوری اسلامی ایران در سیستم بازدارندگی و تعادل در خاور میانه ضروری است. از آنجا که ایران با اسراییل دشمن است، در خاورمیانه این کشور برای روسیه نقش مشابه اسراییل برای آمریکا را ایفا می کند. از دست دادن ایران برای مسکو به معنی از دست دادن اهرم جدی نفوذ در این منطقه حساس است. به این دلیل تردیدی وجود ندارد که طرفین راه های قانونی برای دور زدن تحریمات سازمان ملل را پیدا خواهند کرد. تدوین سند «نقشه راه» اولین قدم در این راه است. 

امضای تفاهم نامه همکاریهای روسیه و ایران، آن هم دو روز پس از اظهارات تند رییس جمهوری روسیه در رابطه با برنامه هسته ای ایران و چند هفته بعد از حمایت مسکو از چهارمین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران کاملا غیر منتظره بوده و بهت بسیاری از کارشناسان سیاسی را بر انگیخت. آندری میلوزاروف، طی مقاله ای که با عنوان «روسیه از ایران فاصله نخواهد گرفت» در پایگاه اینترنتی روزنامه روسی “اوترا” منتشر شد، با پرداختن به این موضوع می نویسد: 

در هفته گذشته در روابط ایران و روسیه دو اتفاق افتاد که در نگاه اول با یکدیگر همخوانی ندارند. ۱۲ ژوئن، دمیتری مدودف در دیدار با دیپلمات های روسی در خصوص تهدید بودن ایران صحبت کرد. وی اظهار داشت: “ایران به برخورداری از توانی که بتواند برای تولید سلاح هسته ای مورد استفاده قرار گیرد، نزدیک می شود. وی ضمن تاکید بر ضرورت ادامه گفتگوها برای حل مساله هسته ای ایران گفت: “البته، ایران نیز رفتار متناسبی از خود نشان نمی دهد”. این اظهارات مدودف را می توان ادامه سیاست سختگیرانه ای دانست که مسکو در یک ماه اخیر، به خصوص، بعد از دادن رای مثبت به قطعنامه ضد ایرانی اتخاذ کرده است. 

اما بعد از گذشت دو روز از سخنرانی دمیتری مدودف، سرگی شماتکو، وزیر انرژی روسیه و سید مسعود میرکاظمی، وزیر نفت ایران اعلامیه مشترک در خصوص گسترش روابط دو کشور در حوزه انرژی را به امضاء رساندند و سند “نقشه راه” همکاری های آتی دو کشور در زمینه استخراج و پالایش نفت و گاز به تایید رسید. تدوین طرح همکاری در زمینه های دیگر از جمله تولید انرژی، انرژی اتمی و منابع قابل احیای انرژی نیز پیش بینی شد. روسیه و ایران همچنین تصمیم به ساخت بانک مشترک برای تامین مالی پروژه ها در حوزه نفت و گاز و تهیه مکانیسم های استفاده از ارزهای ملی برای این اهداف گرفتند. علاوه بر آن، روسیه و ایران تاسیس بورس نفت و همکاری های مشترک در این زمینه را بررسی می کنند. 

از اظهاراتی که وزرا در جریان کنفرانس خبری مشترک انجام دادند، بر می آید که روسیه همکاری با ایران را بر خلاف تحریمات سازمان ملل و بیشتر، بر خلاف آن تحریماتی که آمریکا و اتحادیه اروپا به صورت یک جانبه تصویب کرده اند، فعال کرده است. روسیه محصولات نفتی را به ایران عرضه خواهد کرد و در توسعه انرژی اتمی به این کشور کمک خواهد کرد. 

چگونه می توان این گسیختگی در سیاست روسیه را توجیه کرد؟ ممکن است سران روسیه ناگهان تصمیم گرفته باشند که به نحوی دل شریک سنتی خود را به دست آورند. برخی از کارشناسان از جمله رجب صفروف، رییس مرکز مطالعات ایران معاصر معتقدند که روسیه با وجود تحریم ایران، همکاری ها را مانند سابق توسعه خواهد داد. به اعتقاد صفروف، روسیه در تلاش برای “reset” روابط با آمریکا زیاده روی کرده و در حال حاضر تلاش می کند تا روابط خود با شرکای دیگر که بر اثر این قضیه آسیب دیده است را احیاء نماید. در ضمن، مشکل بتوان متصور شد که عکس العمل ایران در محکوم کردن اظهارات مدودف، روسیه را به سمتی کشانده که بعد از گذشت دو روز با طرف ایرانی قرارداد همکاری امضاء کند. بی تردید، این تصمیم مسکو از مدت ها پیش تدوین شده و محصول یک لحظه نیست. 

پس می توان نتیجه گرفت که این امر از سوی طرف روسی یک ساز و کار حساب شده بود: تفکیک مسئله “پرونده اتمی” از همکاری اقتصادی با ایران. تحریمات سازمان ملل تنها آن عملیات هایی را که می توانند موجبات ساخت سلاح اتمی و به دست آوردن ابزار رسیدن به آن را توسط تهران ممکن می سازد را ممنوع کرده است. باقی روابط بدون توجه به اینکه آمریکایی ها چه می گویند، امکان پذیر است. روسیه این حق را دارد که روابط اقتصادی خود با ایران، حتی در زمینه انرژی اتمی صلح آمیز را حفظ و توسعه دهد. 

حال باید پرسید که این بازی چه توجیهی دارد؟ کاملا مشخص است که شرکای غربی روسیه در خصوص سند “نقشه راه” همکاری های آتی مسکو- تهران عکس العمل مناسبی نخواهند داشت و در پی آن حتی رابطه با غرب ممکن است وخیم شود. اما در عوض روسیه چه چیزی به دست می آورد؟ متاسفانه ایران شریک اولویت دار روسیه محسوب نمی شود. همانگونه که روسیه نیز برای ایران اولویت محسوب نمی شود. هر چند حجم مبادلات دو کشور افزایش می یابد، اما تا به امروز بین ۲ تا ۳ ملیارد دلار در نوسان بوده است. برای مقایسه باید گفت که مبادلات تجاری روسیه با آمریکا حدود ۲۰ میلیارد دلار و با اتحادیه اروپا به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار می رسد. حتی برای ایران هم روابط با روسیه زیاد مهم نیست. روسیه جزء ۱۰ شریک بزرگ تجاری ایران هم محسوب نمی شود. 

به عنوان مثال، حجم تجارت ایران با هند ۱۵ میلیارد دلار است و در ضمن، ظرف ۳ سال اخیر این مبادلات ۶۰٪ نیز رشد داشته است. آن طور که انتظار می رود مبادلات ایران و هند در سال ۲۰۱۵ به دو برابر حجم فعلی خواهد رسید. همچنین، ایران در سال گذشته معادل ۱۴ میلیارد دلار روابط تجاری با ژاپن داشته است. مبادلات تجاری ایران با چین نیز از مرز ۳۰ میلیارد دلار گذشته است. البته، آنچه که گفته شد، بدون در نظر گرفتن فروش تسلیحات و ادوات نظامی است. زمانی ایران جنگنده های میگ-۲۹، بمب افکن های سوخو-۲۴، مجموعه موشکی تور-ام۱، تانک و دیگر تسلیحات را از روسیه خریداری می کرد و طبیعتا، قطعات یدکی و تجهیزات جدید این ادوات نیز از مسکو خریداری می شد. به این ترتیب، ۱ میلیارد دلار در سال نیز حجم این مبادلات بود. اما در حال حاضر روابط در زمینه نظامی افول کرده است. طرف روسی مدت زمان طولانی برای فروش سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ به ایران مردد بود و به نظر می رسد نهایتا تصمیم خوبی در این خصوص نگرفت. چرا که این قرارداد را به حالت تعلیق در آورد و با این اقدام موجبات خشنودی غرب و خشم تهران را فراهم کرد. 

پس، اعلام غیر منتظره طرح های همکاری های استراتژیک روسیه و ایران چه دلیلی داشت؟
به نظر می رسد که این امر سیگنالی برای غرب باشد. روسیه اگر چه از تحریمات علیه تهران حمایت کرد، اما بازی خود را با غرب ادامه می دهد. از این طریق روسیه می تواند با اهرم ایران همچنان چانه زنی کند. به عنوان مثال، همکاری ایران و روسیه در زمینه انرژی می تواند بدان منجر شود که ایران حتی اگر از او بخواهند هم در پروژه خط لوله ناباکو حضور شرکت نکند و در نتیجه، با تمرکز بر مصرف کنندگان آسیایی اصلا به اروپا گاز ندهد. 

همچنین، طرح های روسیه و ایران برای سازمان دهی تجارت نفت در بورسهای خود و استفاده از ارز ملی در معاملات نفتی موجب نگرانی آمریکا خواهد شد. چرا که حذف دلار، دقیقا همان چیزی است که آمریکا از آن هراس دارد و اگر دو کشور مطرح بازار نفت در خصوص صرف نظر کردن از دلار با یکدیگر توافق کنند، این اتفاق بی سابقه برای اقتصاد آمریکا ضربه سنگینی خواهد بود. 

در مجموع می توان گفت که روابط ایران و روسیه اگر چه از لحاظ حجم ناچیز بوده، اما از لحاظ ژئوپلتیکی جدی و حائز اهمیت است. به همین دلیل، این روابط علی رغم هر گونه تحریمات حفظ خواهند شد.