پرونده‌اي درباره هشت‌پاي پيشگوي جام‌جهاني

این اختاپوس که تمام پیش‌بینی‌هایش از 9 دیدار رقابت‌های جام‌جهانی 2010 درست از آب درآمد و حداقل به سوژه جالبی برای خرافاتی‌ها تبدیل شد،

تيترآنلاين - پل بازنشسته می‌شود! اختاپوس انگلیسی‌الاصلی که در شهر اوبرهازن آلمان زندگی می‌کند، البته در یک آکواریوم! شاید آن اندازه‌ای که پل و پیشگویی‌هایش جام نوزدهم را تحت تاثیر قرار داد، پله و تمام جادوگران نتوانستند سرنوشت این تورنمنت را تعیین کنند. درست پس از«آندرس اینیستا» که با گل دقیقه یکصد و هفدهمش تکلیف قهرمان جام‌جهانی نوزدهم را مشخص کرد،«پل» اختاپوس انگلیسی‌الاصل این روزها چهره اصلی فوتبال اسپانیاست، اختاپوسی که با 9 پیش‌بینی صحیح از نتایج بازی‌های جام جهانی می‌خواهد کفش‌هایش را آویزان کرده و از پیشگویی خودش را بازنشسته کند. البته خیلی‌ها چشم دیدن او را در طول بازی‌های جام نداشتند و پل را به انواع و اقسام اتهامات متهم کردند. ولی وقتی پیشگویی‌های او تا آخرین شب فینال درست از آب درآمد، همگان شگفت‌زده شدند. مخالفان او ادعا می‌کردند این هشت‌پا آنقدر به غذا خوردن علاقه دارد که در هر ظرفی که غذای مورد دلخواه او را قرار بدهند به داخل آن ظرف می‌رود!

به هر صورت این اختاپوس که تمام پیش‌بینی‌هایش از 9 دیدار رقابت‌های جام‌جهانی 2010 درست از آب درآمد و حداقل به سوژه جالبی برای خرافاتی‌ها تبدیل شد، پس از پیش‌بینی قهرمانی اسپانیا در جام نوزدهم دیگر پیش‌بینی نخواهد کرد و این به معنای بازنشستگی این هشت‌پای معروف است. مسؤولان آکواریومی در اوبرهازن آلمان که از این اختاپوس نگهداری می‌کنند اعلام کرده‌اند که پس از پایان جام‌جهانی 2010 این اختاپوس 2 ساله دیگر پیش‌بینی نخواهد کرد. از سوی دیگر «پل» با مشتریان دست به جیبی هم روبه‌رو شد که حاضر هستند با مبالغی گزاف این اختاپوس را خریداری کنند اما پاسخ مسؤولان این آکواریوم به این پیشنهادها یک جمله بوده و آن هم این است که«پل فروشی نیست». البته پل آخرین نمایش خود را دوشنبه در آکواریوم زندگی دریایی انجام داد و کارمندان این آکواریوم به او جامی از طلا دادند که شبیه به کاپ جام‌جهانی است. در عین حال، تاجری 30 هزار يورو پیشنهاد داده و پل را به جشنواره غذا در روستای کاربایینو دعوت کرده است. در این جشنواره غذاهای درست شده با هشت‌‌پا ارائه می‌شود و البته پل قرار است در برنامه ویژه شرکت کند، نه اینکه در منو باشد!

پیشگویی‌ یا خرافه در فوتبال
دامنه خبرسازی‌ها پیرامون این هشت‌پای پیشگو چنان بالا گرفته که نخست‌وزیر اسپانیا پس از پیشگویی خوشایند حیوان که به‌طور زنده از تلویزیون اسپانیا پخش شد، به شوخی گفت: «باید از این جانور پیشگو مراقبت ویژه‌ای به عمل آید. فکر می‌کنم لازم باشد تیمی برای حمایت از این هشت‌پا به آلمان بفرستیم!»

تقلای نرم‌تنی گرفتار و گرسنه در آکواریومی در شهر اوبرهاوزن آلمان که در جست‌و‌جوی غذا به سوی 2 ظرف منقش به پرچم کشورهای رقابت‌کننده در مسابقات فوتبال رانده می‌شود و تصادفا یا با ترفندی از سوی گردانندگان این نمایش اول به سراغ یکی از این ظرف‌ها می‌رود که به احتمال 50 درصد برنده مسابقه است شاید به‌عنوان شوخی‌ای نه‌چندان جالب در کنار اخبار ریز و درشتی که قرار است در حاشیه جام‌جهانی فوتبال به خورد میلیون‌ها مخاطب رسانه‌ها در جهان برود، چندان شایسته اعتنا نباشد اما مشکل اینجاست که بعضی‌ها همین شوخی مضحک و رفتار کاملا تصادفی و بی‌پایه و اساس هشت‌پای نگونبخت را چنان جدی می‌گیرند که سرتیتر بخش‌های مختلف خبری می‌کنند. البته شکی نیست که اگر از رواج‌دهندگان این قبیل پیش‌بینی‌های بی‌اساس درباره توانایی این هشت‌پا در پیش‌بینی نتایج مسابقات فوتبال بپرسیم، خود به خرافه و مهمل بودن آن اذعان می‌کنند اما سوال اینجاست که چرا با علم به این قضیه به این مطالب پوچ و بی‌اساس دامن می‌زنند و آیا به تبعات ضدعلمی ترویج این قبیل خرافات در سطح عمومی بویژه کودکان و نوجوانان فکر کرده‌اند؟ آیا صرف انتشار یک خبر در رسانه‌های خارجی که چه‌بسا با هدف تضعیف روحیه تیم‌های رقیب یا اهداف دیگر و صد البته در بستر فرهنگی کاملا متفاوت صورت می‌گیرد توجیه موجهی است که رسانه‌های داخلی به تقلید از آن و به منظور جلب مخاطب بیشتر هر خرافه‌ای را به خورد مخاطبان بدهند؟

شبه علم در جهان مدرن
واضح است که در هر حالتی احتمال درست بودن این نوع پیش‌بینی 50 درصد است- چون در یک بازی نیمه‌نهایی جام‌جهانی بالاخره یکی از طرفین می‌برد!- مهم هم نیست که یک هشت‌پا این کار را بکند یا یک انسان با هر وسیله‌ای مثل شیر یا خط، فالگیری، نوشتن یک برنامه رایانه‌ای یا... این کار را انجام دهد. مهم این نیست که این هشت‌پا را چه کسی در فالگیری مورد نظر به کار گرفته، مهم میزان توجهی است که برانگیخته و جذابیتی که شبه‌علم دارد. رسانه‌ها هر خبری که جذاب باشد- مثل همین خبر- منتشر می‌کنند ولی مساله این است که چرا اصلا این روش‌های رمزآلود، شانسی، شبه‌علمی و مخالف عقل و تفکر همچنان مورد توجه و ظاهرا مهم هستند؟ خلاصی از تفکر و عدم نیاز به استدلال، دل سپردن به شانس و اقبال و نشان دادن صحت ظاهری نتایج چنین پیش‌بینی‌هایی- که بالاخره در بعضی موارد به همان شیوه شانسی درست از آب درمی‌آیند- ظاهرا چنان جذابند که مردم در سراسر دنیا هنوز و همچنان به این خرافات می‌پردازند.

البته جام‌جهانی فوتبال بهانه این توجه جهانی به یک خبر شبه‌علمی است، ولی همین بهانه به خوبی نشان داده که چگونه شبه‌علم در میان مردم دنیای امروز در دهه دوم از سده بیست و یکم قوی است و بشر در دنیای امروز چه راه طولانی‌ای در پیش دارد تا به روش علمی و تفکر علمی و استدلال و غلبه خرد در کار خود باور بیاورد.

همه مخالفان پل
هشت‌پاها جانورانی وحشی هستند و غیرقابل کنترل. هوش آنها غریزی است و این‌طوری نیست که بگوییم می‌توانند مثل انسان هوش خود را افزایش دهند. اینکه یک هشت‌پا مسابقه‌های فوتبال را پیش‌بینی کند و همه آنها درست از آب درآید، نکته عجیبی است. در واقع نمی‌توان باور کرد که همه این مسابقه‌ها را یک هشت‌پا پیش‌بینی کرده باشد. شخصا فکر می‌کنم پیش‌بینی‌ها توسط یک فرد دیگر انجام می‌شود و طوری برنامه‌ریزی می‌کنند که هشت‌پا به سمت ظرف مورد نظر کشیده شود، یعنی غذاهای داخل 2 ظرف را طوری در نظر می‌گیرند که یکی نسبت به دیگری جذابیت بیشتری برای هشت‌پا داشته باشد. این موضوع را می‌توان از 2 جنبه در نظر گرفت؛ نخستین جنبه می‌تواند این باشد که این هشت‌پا به‌طور اتفاقی و کاملا شانسی از یک ظرف غذا می‌خورد و برحسب اتفاق همان تیم برنده مسابقه می‌شود اما جنبه دیگر این است که غذاها دستکاری شده‌اند و هشت‌پا ناخواسته به طرف ظرفی کشیده می‌شود که مسؤولان آکواریوم می‌خواهند.

از نظر علمی، تنها غذاست که برای هشت‌پا اهمیت دارد. هشت‌پا نه به پرچم کشورها کاری دارد نه به ظرفی که غذا داخل آن است بلکه خود غذا برای هشت‌پا مهم است بنابراین نمی‌توان گفت هشت‌پا انتخابی میان رنگ‌های پرچم‌ها یا میان ظرف‌های غذا دارد. تنها انتخاب او، انتخاب غذاست که می‌توان درباره یکی نبودن محتویات داخل ظرف‌ها مشکوک بود. به همین دلیل است که یک نیروی انسانی پشت این قضیه است. چیزی که مشخص شده این است که«کشیده شدن به سمت غذا» طبیعی است نه «کشیده شدن به سمت ظرف‌های مختلف». هشت‌پا در کشیده شدن به سمت ظرفی که پرچم آلمان یا اسپانیا را دارد، اراده‌ای ندارد. این جانور مثل هر موجود گرسنه دیگری، تنها به سمت غذا می‌رود و برایش مهم نیست ظرفی که از داخل آن غذا برمی‌دارد چه رنگی باشد. البته هشت‌پاها موجودات باهوشی هستند و می‌دانند کدام غذا برای‌شان بهتر است به همین دلیل به سمت ظرفی کشیده می‌شوند که غذای بهتر داخل آن قرار دارد. 

نويسنده :طناز احدی‌مقدم 
وطن امروز