اوّل چاه را بكن، آنگاه منار را...!

آيا بيكاري و نداشتن شغل به عنوان بزرگترين معضل در پديدآيي آسيب‌هاي اجتماعي، دست از دامان جوانان و ميان‌سالان اين مرز و بوم به كلّي شسته و بريده است؟

تيترآنلاين - امام اميرالمؤمنين عليه‌السّلام مي‌فرمايد: قلّة العيال أحد اليسارين(نهج‌البلاغه فيض، حكمت 135) كمي عائله، يكي از دو راحتي است. با نگاه به ديگر بيانات مولا عليه‌السّلام در اين مضمون، راحتي دوم درآمد مكفي و كفاف و عفاف در زندگي بيان شده است و در اين مكتوب سخن ما پيرامون راحتي نخست است و آن كمي عيال به معني افراد تحت تكفّل است.

مناقشه و بحث پيرامون ازدياد و يا كنترل جمعيّت از ديرباز هم در ميان صاحب‌نظران اقتصادي و منابع مادّي و انساني مطرح بوده است و هم از زاويه‌ي نگاه دين‌ورزان و شريعت‌مداران؛ و در ميان هر دو گروه موافقان و مخالفان خود را داشته است. استناد به كلام مشهوري از پيامبر گرامي اسلام(ص) مبني بر ازدياد نسل مسلمانان كه به مباهات آن بزرگوار مي‌انجامد، شايد مهم‌ترين مستند مورد اشاره و دفاع قائلان به فزوني جمعيّت است؛ نيز پاره‌اي آينده‌انديشي‌ها در فراهم‌آوري قدرت نفوس انساني و اثرگذاري در صحنه‌ي رويدادهاي جهاني، از مستندات كساني است كه ـ حتي صرف‌نظر از دين‌ورزي ـ آن را به صلاح جوامع مسلمان مي‌دانند. 

در مقابل در ميان هر دو گروه شريعت‌مدار و اقتصادنگر استدلال‌هايي مبني بر كنترل جمعيّت و محاسبه‌ي تناسب نفوس و منابع و امكانات مادّي شنيده مي‌شود كه در جاي خود صدالبته كه شنيدني است. من بحث تخصّصي مربوط به مديريّت منابع و مسائل اقتصادي را در اين زمينه به اهلش وامي‌گذارم و از واكاوي در اين ميدان به دليل فقدان دانش پوزش مي‌طلبم؛ و اين البته بدان معني نيست كه در ميدان ديگر، يعني نگاه دين‌ورزانه و شريعت‌مدارانه به اين موضوع داراي دانش مكفي هستم، بلكه فقط به نكته‌اي بديهي در مقوله‌ي فقه‌الحديث و دراية‌الحديث اشاره مي‌كنم و آن تفاوت قائل شدن ميان احكامي است كه مشخصاً موضوع اوامر و نواهي شرعي‌اند و مدلول آن مستوجب پاداش و عقاب؛ از آن روي كه فرد مكلّف امر مصرّحي را فرو نهاده است و يا از منهيّ مصرّحي سرباز نزده است. 

در مقابل بسياري از احاديث و بيانات نوراني ائمه معصومين عليهم‌السّلام به صورت اوامر و نواهي ارشادي و توصيه‌اي بيان شده‌اند. در اين‌گونه ارشادات، پيش از نگاه مطلق به مفاد آن بيان، زمينه‌هاي اجرا در شرايط مختلف را بايد درنظر گرفت و بديهيّات عقلي و برنامه‌ريزي را نبايد فرو كاست.

كساني كه امروز در پي بيست سال تلاش نسبتاً موفق برنامه‌ريزان و مجريان كنترل نرخ جمعيّت ناگهان و اغلب به صورت غيراستدلالي آن را به چالش مي‌كشند خوب است از هر دو نگاه ـ علمي و ديني ـ برهان‌هاي خود را اقامه كنند؛ چرا كه، اگر قرار باشد نتيجه‌ي مطالعات راهبردي بيست ساله دستخوش تمثيل‌ها و يا طنزهاي گفتاري و شفاهي شود ديگر كدام سنگي بر سنگ بند خواهد شد؟ و نيز براساس نگاه دين‌ورزانه و شريعت‌مدارانه خوب است كه تفسير توصيه‌هاي ديني در باب تكثير نسل به اهلش واگذار گردد و محكمات و متشابهات و ناسخ و منسوخ‌هاي اين وادي را درس‌خوانده‌هاي اين ميدان واكاوند. 

به همين نمونه‌ي ساده كه در صدر اين مكتوب اشاره شد دوباره دقت كنيد: اگر توصيه‌اي از رسول اكرم(ص) در باب ازدياد نسل وجود دارد، توصيفي نيز از امام علي(ع) به ما رسيده است كه نه تلويحي بلكه تصريحي، زندگي راحت و آرام را در گروي كمي جيره‌خوار و افراد تحت تكفّل مي‌دانند. اكنون تعارض ظاهري ميان اين دو كلام نوراني (اگر واقعاً تعارضي وجود داشته باشد) را چه كسي بايد بگشايد و واكاوي كند؟

اگر كمي راحت‌تر و خودماني‌تر سخن را پي بگيريم مي‌توانيم به اين ضرب‌المثل تمسّك جوييم كه: «اوّل چاه را بكن، آنگاه منار را...!» آيا مدارس دوزمانه و سه‌زمانه از همه‌ي اقصاي اين كشور بزرگ ريشه‌كن شده‌اند؟ آيا نوبت‌هاي طولاني براي دريافت كليه و قلب و ديگر جوارح براي بيماران خاص ـ و حتي بيماران عام! ـ به روز رسيده است؟ آيا بيكاري و نداشتن شغل به عنوان بزرگترين معضل در پديدآيي آسيب‌هاي اجتماعي، دست از دامان جوانان و ميان‌سالان اين مرز و بوم به كلّي شسته و بريده است؟
 
بگذاريد با ذكر شاهد زنده امّا تكان‌دهنده‌اي سخن را به پايان برم: در برنامه‌ي تفسير خبر صبحگاهي راديو ايران، روز دوشنبه 24/3/89 گفتاري پخش شد با عنوان «مبارزه با شعار دو بچه كافي است». گيريم كه اين شعار نادرست است؛ سلّمنا (به قول علما!). امّا شروع مبارزه با شعاري كه بيست سال لااقل در طراحي منسجم انجام شده و نتيجه داده، آيا بايد از استوديوي راديو آغاز شود و يا ابتدائاً در مراكز قانوني و تخصّصي تدوين و سپس براي تبليغ به ارگان‌هاي اطلاع‌رساني ابلاغ گردد؟ واقعاً طريقه‌ي درست كدام است؟

جالب‌تر (و بلكه تأمل‌برانگيزتر) آن‌كه در آن برنامه از قول مستقيم يكي از استانداران محترم در شرق كشور بشارت داده شد كه طرح پاداش و مزاياي ويژه براي مديران داراي چهار فرزند به بالا آغاز شده است! خوب چرا ابلاغ رسمي نمي‌كنند كه همه دست به كار شوند!؟ 

نويسنده: دكتر محمدعلي فياض‌بخش