تراژدي لوازم و وسايل باقيمانده از «صادق هدايت»

جهانگير هدايت

اگر اين لوازم و وسايل متعلق به صادق هدايت در موزه‌اي در يكي از كشورهاي ديگر دنيا بود با آنها چه مي‌كردند؟ آيا 25 سال آنها را در انباري به بند مي‌كشيدند كه به مرور زمان نيست و نابود شوند؟

براي آنكه ما دقيقا به اين لوازم و وسايل برسيم بايد از خانه پدري صادق هدايت آغاز كنيم. اين خانه كه متجاوز از 150 سال عمر دارد از آن هدايت‌قلي‌خان هدايت اعتضادالملك بود. اعتضادالملك در سال 1323 قصد كرد خانه قديمي را بفروشد. خانه فروخته شد و از عجايب آنكه تا سال 1353 اين خانه همان طور دست نخورده باقي ماند، كسي در آن سكونت نكرده فقط خراب شد. گچ‌ها فرو ريخت و همه چيز فرسوده‌تر شد چون 30سال بدون آنكه كسي آن را مرمت كند باقي ماند. در سال 1354 طبق دستور دولت اين خانه از صاحبانش خريداري و تعمير شد. قراربود كه پس از تكميل تعميرات خانه تبديل به موزه صادق هدايت شود. هم‌زمان با اين اقدامات نامه‌هايي براي وراث صادق هدايت ارسال و از آنها خواسته شد آنچه از صادق هدايت نزد آنها باقي مانده تحويل دهند كه در موزه صادق هدايت به تماشا گذاشته شود. وراث نيز آنچه از صادق هدايت برايشان باقي مانده بود به كارمندان اعزامي مربوطه تحويل دادند. كار تحويل گرفتن لوازم و وسايل تا سال 1356 به طول انجاميد و پس از انقلاب اين برنامه معوق ماند. در اوايل انقلاب كساني مسوول تمام دفاتر رژيم پهلوي شده بودند. با آنها تماس گرفتم و تقاضا كردم اين لوازم و وسايل به خانواده صادق هدايت بازپس داده شود ولي نتيجه‌اي به دست نياوردم و سرانجام به موزه رضا عباسي تحويل داده شد. موزه رضا عباسي هم تمام آنها را در انبار بايگاني كرد. يك‌بار پس از مذاكرات و مكاتبات توانستم از صاحب جمع اموال كه خيال مي‌كرد پادشاه مثلث برموداست وقت بگيرم و لوازم و وسايل عمويم را ببينم. صاحب جمع اموال خيال مي‌كرد اين لوازم ارث باباي اوست و نمي‌فهميد كه ارث عموي من است! با چه كرشمه و ناز لوازم را به من نشان داد و چهارچشمي مرا مي‌پاييد كه نكند يك عكس را كش بروم! وقتي از بعضي چيزها تصوير خواستم، گفت برو كاغذ Aچهار بخر بيار برايت زيراكس بگيرم. اين را مي‌گويند مراقبت از بيت‌المال! موزه‌اي كه لوازم صادق هدايت را فقط انبار مي‌كند صاحب جمع اموالش هم اين طوري است. اين گذشت تا سال 1381 كه سالگشت يك‌صدسالگي صادق هدايت بود. من مذاكراتي با موزه رضا عباسي شروع كردم كه بالاخره موافقت كردند لوازم و وسايل و عكس‌ها را براي مدت يك‌ماه در يكي از سالن‌هاي موزه به نمايش بگذارند. اين كار انجام شد ولي چه شدني؟ بدون هيچ‌گونه افتتاحيه. 

از ميراث فرهنگي كه هيچ‌كس نبود حتي از خانواده هدايت هم كسي را دعوت نكرده بودند من كه مي‌دانستم با چه گونه افكار و رفتارهايي روبه‌رو هستم به نزديكان اطلاع دادم كه در سالن موزه رضا عباسي حضور يابند. ما جمع شديم بدون هيچ‌گونه مراسم، سخن و حركتي در سالن مشغول تماشاي عكس‌ها و لوازم و وسايل باقيمانده‌اي شديم كه سال 1356آنها را به طور اماني تحويل داده بوديم! يكي از ادعاهايي كه شنيدم، اين بود كه يكي از متصديان ميراث فرهنگي مدعي شد كه اين لوازم و وسايل را ما خريده‌ايم! بياييد بگوييد از كي خريديد و كجا خريديد و چه زماني خريديد؟ بعد از اين برنامه از سال 1382به بعد اين بازمانده‌هاي نويسنده بزرگ ايران به انبار موزه برگشت ناگفته نماند ميزتحرير صادق هدايت در اختيار دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران است و چون در نگهداري از ميز چوبي توجه لازم نشده رو به اضمحلال است. از اين و آن شنيدم كه در شهريور 1390 قرار است لوازم و وسايل صادق هدايت از بازداشت خلاص شده و يك بار ديگر مردم اين مملكت فرصت داشته باشند آنها را به بينند. ولي كلاغي خبر آورد كه در آخرين مرحله اخذ امضا مخالفت كرده‌اند و لوازم در انبار موزه ماندند! 
در همان رخصت يك ماهه كه لوازم و وسايل بازمانده از هدايت را به نمايش گذاشتند چند مطلب بسيار مهم نظرم را جلب كرد: هنرمندي به نام رضا تبريزي از چهره صادق هدايت يك تخته قاليچه ساخته بود. قالي نياز به توجه و نگهداري دارد و در انبار موزه اين قاليچه از بين رفت! صادق هدايت هزاربيشه چوبي داشت كه روي ميزتحريرش قرار داشت و در عكس‌هاي اتاق صادق هدايت ديده مي‌شود. اين هزاربيشه قديمي چوبي است و در اثر بي‌توجهي در انبار موزه وضع بسيار اسفناكي پيدا كرده و در شرف اضمحلال كامل واقع شده بود. تعدادي از آنچه كه وراث صادق هدايت تحويل دادند ديده نشد. حال بي‌مناسبت نيست فهرست كامل آن چه از صادق هدايت باقي مانده و قرار است در موزه رضا عباسي موجود باشد ذكر كنم. عينك يك عدد - ساعت مچي دو عدد - قلم خودنويس دو عدد -كيف چرمي يك عدد - قاليچه چهره هدايت كار رضا تبريزي يك تخته - كتاب عززالملوك الفرس و سيرهم يك جلد – دايره‌المعارف Dictionaire Encyclopedique Armand Colin - كارت نقاشي با مدادرنگي يك عدد - كتب و آثار و نوشته‌ها 61 جلد - قيچي و پاكت‌بازكن در جلد چرمي يك عدد - چوب سيگار يك عدد - دكمه سردست ژاپني يك عدد - سنجاق كراوات با علامت S يك عدد - تابلوي نقاشي از صادق هدايت كار حسين كاظمي يك عدد - جا سيگاري يك عدد - عكس چهار عدد - نامه 3 عدد - هزاربيشه يك عدد - صندلي يك عدد - تابلوي پيرزن ژاپني با طفل يك عدد - تابلوي صورت مردي كه روي پا نشسته و دست روي زانو دارد يك عدد،تعداد قابل ملاحظه‌اي كتاب‌هاي صادق هدايت، حدود 80‌جلد، كارت پستال، عكس، نوشته‌هاي صادق هدايت و اسناد و مدارك ديگر در اثر ماندن در انبار يا از بين رفته‌اند يا دارند نابود مي‌شوند. موزه رضا عباسي در مدت 25سال دقيقا نشان داده كه نمي‌تواند از لوازم و وسايل باقيمانده از صادق هدايت نگهداري حرفه‌اي كرده و به عنوان يك موزه نشان‌دهنده آنها باشد. نگه‌داشتن اين لوازم در انبار، كه موزه نمي‌خواهد در هر انباري مي‌شود آن را حبس كرد. اين لوازم و وسايل در مسيري قرار دارند كه از بين مي‌روند. در تمام دنيا حتي سعي مي‌كنند خاكستر سيگار بزرگان خود را دست نخورده و سالم نگه دارند در تمام دنيا موزه به اين معناست كه در آن اجناس و ساخته‌ها و مجسمه‌ها و ديگر اقلام قديمي و ارزشمند كه در نوع خود بي‌نظير هستند در كمال دقت نگهداري شده و ترتيبي فراهم شود تا تمام مراجعه‌كنندگان موزه به راحتي بتوانند آنها را ببينند و از آنها عكس يا فيلم بگيرند و درباره آنها اطلاعات لازم را دريافت كنند. 

حال لوازم و وسايل يكي از معروف‌ترين نويسندگان ايران در قرن اخير قضا قورتكي در اختيار موزه رضا عباسي قرار گرفته است. موزه حق ندارد آنها را 25 سال در انبارش به بند بكشد. اين لوازم و وسايل دومي ندارند يكتا هستند و بسيار مهم‌اند و جزيي از ميراث فرهنگي اين سرزمين هستند. ما تمدني چندهزارساله داريم و مملكت متاثر از اين قدمت است وبايد به تمام آن چه در اين مملكت بوده و مانده و پرارزش و يگانه است احترام بگذاريم. اگر نمي‌توانيد اين لوازم را نگه‌داريد، نمي‌توانيد آنها را در معرض تماشاي عموم بگذاريد، فقط يك راه بيشتر برايتان باقي نمي‌ماند خودتان را از شر آنها خلاص كنيد و آنها را بفرستيد جايي كه به آنجا تعلق دارند. نزد بازماندگان صادق هدايت. بازماندگان صادق هدايت ثابت كرده‌اند داراي اين انگيزه و قدرت هستند كه آثار هنري و مادي كه از او باقي مانده را نگهداري كرده و ترتيبي بدهند مورد استفاده مردم قرار گيرند. نمونه بارز اين حركت چاپ و انتشار آلبوم نفيس عكس‌هاي صادق هدايت (‌حسرتي، نگاهي و آهي)، چاپ و انتشار آلبوم كارت‌پستال‌هاي صادق هدايت (از مرز انزوا)، آلبوم نفيس نقاشي‌ها و طراحي‌هاي صادق هدايت (آهوي تنها) و چاپ و انتشار تعداد قابل ملاحظه‌اي آثار صادق هدايت در ايران و خارج از ايران مي‌باشد. همكاري در زمينه فيلم‌هايي چون سفر بهاري ، گفت‌وگو با سايه و از خانه شماره 37 هم خود قابل ذكرند. 

موزه وظيفه اصلي خود را از ياد برده و تبديل شده به انبار ابدي لوازم و وسايل صادق هدايت! حتي اين مهم قابل طرح در مراجع قضايي است. اگر اين لوازم و وسايل متعلق به صادق هدايت در موزه‌اي در يكي از كشورهاي ديگر دنيا بود با آنها چه مي‌كردند؟ آيا 25 سال آنها را در انباري به بند مي‌كشيدند كه به مرور زمان نيست و نابود شوند؟ آيا تحت هيچ عنوان آنها را در معرض تماشاي مردم نمي‌گذاشتند؟ دلم مي‌خواهد يك نفر پيدا شود و جواب مرا بدهد. يادتان باشد آن حرف‌هاي كليشه‌اي و بهانه‌هاي نخ‌نما را تحويل من ندهيد، عينك، قلم، قيچي، ميز، كتاب و بقيه گناهي ندارند. آقايان؛ دو حالت بيشتر ندارد اگر به درد بخور است بايد همه مردم ببينند و اگر به دردبخور نيست به صاحبانش پس بدهيد. 
بنابراين دو پيشنهاد رسمي دارم: 

1- اين لوازم، وسايل و عكس‌ها در معرض ملاحظه و مشاهده مردم اين مملكت قرار گيرند. در صورتي كه به هر علتي اين كار براي موزه مقدور نباشد بديهي است موزه صلاحيت نگهداري از اين لوازم را ندارد. اين لوازم و وسايل جزيي از ميراث فرهنگي ايران است و كسي حق ندارد آنها را در انبار پنهان كند! اين يك عمل غيرمنطقي و غيرحرفه‌اي براي ميراث‌ فرهنگ ايراني است. 

2- اين لوازم و وسايل را كه از نظر موزه فقط زايد و جنس انبار است و محكوم به نابودي است به امانت‌دهندگان آنها، به وراث صادق هدايت بدهند. از قديم گفته‌اند مال بد بيخ ريش صاحبش. 

اگر اين لوازم به بازماندگان هدايت بازپس داده شوند حداقل مي‌توانند از آنها نگهداري دلسوزانه بكنند.

مرجع : شرق