عقد موقت؛ برشی از یک ازدواج

مرد برای عقد موقت شرعا محدودیت ندارد؛ این بدان جهت است که از طریق متعه تا حدودی عدالت در ازدواج رعایت شود، زیرا همواره جمعیت زنان بی شوهر زیاد بوده که از طبیعی ترین حق خود یعنی حق تاهل محروم شده اند.

تيترآنلاين - «فما استمتعتم به منهنّ إلى أجل مسمّى فآتوهنّ اجورهنّ فریضة ... .»(نساء، آیه 24) پس چنان كه از آنان كام گرفتید- تا زمان معیّن- آن اجرت معیّن را كه مهر ایشانست به آنان بپردازید.

المتعة نزل بها القرآن و جرت بها السنة من رسول اللَّه: "حكم متعه در قرآن نازل شده و سنت پیغمبر صلی الله علیه و آله بر طبق آن جارى گردیده است" (حدیث امام صادق علیه السلام ،نورالثقلین، ج 1، ص 467 و تفسیر برهان، ص 360، ج 1)

متعه نوعی ازدواج است که تمامی امتیازات ازدواج دائم را نداشته و متقابلا همه دردسرها و تکالیف آن را نیز ندارد. مثلا در متعه، نفقه زن بر مرد واجب نیست و خروج زن نیز از خانه در اختیار مرد نیست (مگر آن که مزاحم آن التذاذی باشد که بخاطر آن متعه صورت گرفته است). متعه یک ازدواج کامل نیست بلکه ازدواجی برای شرایط اضطراری است .

برای آنکه متعه صورت بگیرد:

واجب است قبل از ازدواج، مهریه مشخص شده و مدت آن نیز معلوم گردد. اگر مهریه مشخص نشود عقد باطل، و اگر مدت معلوم نشود، عقد دائم می شود.

بعد از تعیین مهر و مدت، چنانچه زن بگوید: زوجتک نفسی فی المدت المعلومه علی المهر المعلوم و مرد بلافاصله بگوید: قبلت عقد، صحیح است.(مساله 2369، رساله امام)

حضور شاهد و خواندن ذکر و دعای خاصی هم واجب نیست.

گرفتن وکیل هم اشکالی ندارد. وکیل زن، صیغه (جمله فوق) را بخواند و وکیل مرد و یا خود مرد قبول کند.

اما:

1- زنی می تواند به عقد موقت در آید که شوهر نداشته باشد، در عدّه هم نباشد (اما در مورد دختران باکره شرایط و بحث های دیگری وجود دارد.)

2- مرد برای عقد موقت شرعا محدودیت ندارد؛ این بدان جهت است که از طریق متعه تا حدودی عدالت در ازدواج رعایت شود، زیرا همواره جمعیت زنان بی شوهر زیاد بوده که از طبیعی ترین حق خود یعنی حق تاهل محروم شده اند. که چاره ای از ازدواج با مردان متاهل ندارند اما از آنجا که تعدد زوجات سخت و موجب تحمل درد سرهای فراوانی است که اغلب هم زنان و هم مردان خود از آن رویگردانند، متعه راه بهتری برای ازدواج جمعیت زیادی از زنان است که راهی برای ازدواج دائم ندارند. وقتی در متعه، مرد متاهل می تواند شرکت کند ولی زن متاهل و یا زنی که در عده است نمی تواند، همین نشان میدهد که جمعیت زنانی که مایل به ازدواجند بسیار بیش از مردان است که اگر اینطور نباشد، اجرای این قانون عملا ممکن نخواهد بود.

البته برای مردان نیز شرط عدم دسترسی به همسر شده است مردی که به علت داشتن همسر از متعه بی نیاز است حق متعه ندارد. ائمه معصومین مردان متاهلی را که از همسر خود دور نیستند و ممانعتی از ارتباط جنسی با همسر ندارند، را از متعه نهی کرده اند. در حدیث است که امام کاظم (علیه السلام) در پاسخ به سوال علی بن یقطین از متعه فرمود: تو را با متعه چه کار، حال آنکه خداوند تو را از متعه بی نیاز کرده است.

نیز آمده است که:

این کار برای کسی رواست که خداوند او را با داشتن همسری از این کار بی نیاز نکرده باشد. و اما کسی که دارای همسر است، فقط هنگامی می تواند دست به این کار بزند که دسترسی به همسر خود نداشته باشد .

اما از آنجا که ممکن است کسی در کنار همسر باشد ولی به دلایلی همچون قهر و لجبازی های طولانی همسر و یا بیماریهای مقاربتی وی، امکان ارتباط جنسی نداشته باشد، شریعت به کلی متعه را برای مردانی که به همسرانشان دسترسی دارند، حرام نکرده بلکه کراهتا تجویز فرموده است. لذا با قرار دادن این روایات کنار هم نتیجه این میشود که فهم شرایط هر کسی با خود اوست. در هر حال خداوند متعال از هر آنچه می کنیم و در دلهایمان پنهان کرده ایم با خبر است. یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ (غافر ،19) او نگاه زیر چشمى چشمها را مى‏داند و از آنچه در سینه‏ها نهفته است خبر دارد.

منفعت های متعه
متعه راهی برای فرار از گناه است؛ در شرایطی که پرهیز از گناه، سخت و موجب عقده های روانی و بیماری های عصبی می گردد .

چه بسا ازدواج های موقتی که از ازدواج دائمی عجولانه و اجباری جلوگیری می کند حال آنکه اگر اتفاق نیفتد و ازدواج دائم صورت بگیرد، یا به طلاق و رهایی فرزندان در دامان بدبختی ها منجر می شود و یا یک عمر شومی و نکبت به بار می آورد.

ازدواج موقت گاهی تنها راه چاره است برای نوجوانی که امکان ارضای جنسی برایش فراهم نیست؛ دانشجویی که قهرا تا اتمام درس نمی تواند ازدواج کند؛ مردی که همسر بیمار دارد و یا به دلیل شرایط کاری و یا هر چیز دیگری در سفرهای طولانی بسر می برد و زنی که بیوه یا مطلقه شده و همسر دائم نمی یابد. زیرا غریزه فشار می آورد و اگر سرکوب شود، بیماریها و ناراحتی های جدی ایجاد می کند و اگر رها شود طغیان می کند.

لذا در خبرى از قول امام على(علیه السّلام) آمده است كه:

اگر عمر درباره متعه آن چنان نمى‏كرد (متعه را حرام نمی کرد) هیچ كس جز شخص بدبخت زنا نمى‏كرد و هم به این صورت نقل شده است كه زنا جز اندكى صورت نمى‏گرفت.(جلوه ‏تاریخ،ج 8، ص 193)

متعه و منتقدین

متعه در عین برخورداری از برکات و خیرات فراوان، همواره مورد حمله مخالفین و منتقدین قرار داشته و دارد تا آنجا که حتی برخی دین شناسان در حلالیت آن نیز شک کرده اند. که اگر دلایلشان را بررسی کنیم همه مربوط به بدرفتاری های مردان هوسباز و بی انصاف، و زنان ولگرد باز می گردد یعنی آخر سر می رسیم به اینجا که "هر عیب که هست از مسلمانی ماست ."

گفتنی است که اسلام دین عدالت است و هرگز راهی برای ستمگری باز نکرده است. کسانی که از طریق قوانین اسلامی به یکدیگر ستم می کنند باید بدانند که مرتکب گناه بزرگی شده و جواز شرعی شامل حالشان نمی شود. متعه مجوزی است برای فرار از گناه نه برای ظلم به خانواده و ایجاد نفرت بین همسران. کسانی که با استفاده از مجوزات شرعی به بندگان خدا ستم می کنند، راجع به خداوند چه فکری می کنند؟

در روایت آمده است که:

«قَالَ الرِّضَا علیه السلام: الْمُتْعَةُ لَا تَحِلُّ إِلَّا لِمَنْ عَرَفَهَا وَ هِیَ حَرَامٌ عَلَى مَنْ جَهِلَهَا.(من لایحضره الفقیه، ج‏3، 459)

امام رضا(علیه السلام) فرمود: ازدواج موقت حلال نیست مگر برای کسی که آن را بشناسد(حکمت آن را درک کرده باشد و درست از آن استفاده کند) و اگر جاهل باشد در این باره (یعنی با جهالت رفتار کند) بر او حرام است .

همچنین محمّد بن حسن شمّون از امام کاظم(علیه السلام) گوید: «امام هفتم به برخى از شیعیانش نوشت: اصرارى بر متعه گرفتن نورزید، و خود را با اشتغال به آن از خانواده و زن و فرزند باز ندارید تا سبب آن شود كه زنان دائمى شما به كفر گرایند و از حقّ بیزارى جویند، و به آن كس كه به متعه‏ فرمان داد نفرین و ما را لعن كنند.»(من لایحضره الفقیه، ترجمه غفارى، ج‏5، ص 126)

اما حتی در صورتی که مردان از این قانون سوء استفاده کنند باز هم وجود این قانون از عدمش بهتر است از این جهت که دفع افسد به فاسد می کند. زیرا آن دسته از مردان زن باره ای که عادت به هوسبازی دارند، به فرض آنکه متعه هم نباشد از عشق خیابانی شان نخواهند گذشت. اگر نشد؛ زنا می کنند و اگر با مشکل قانونی اش نتوانند کنار بیایند، خود را از قید و بند زندگی خانوادگی راحت می کنند. لذا با استفاده از قانون متعه ضرر کمتری به خانواده ی خود وارد می کنند. زیرا با داشتن مجوز قانونی متعه، برای رسیدن به زنی که دلشان را برده، نیازی به طلاق همسر دائم خود ندارند. با متعه یک مدت را با عشق جدید سپری می کنند تا رنگ ببازد و از رونق بیفتد. در اینگونه موارد متعه، گناه را از گردن مرد ساقط نمی کند اما مشکل قانونی او را حل می کند تا موجب آزار بیشتر نگردد.

*کارشناس گروه دین و اندیشه تبیان