چند روزي مي‌شود نمايشگاه كتاب تهران كه حالا ربع قرن سن دارد، پايان يافته، همه غرفه‌ها تا سالي ديگر برچيده شده و احتمالا استراحت رفع خستگي ناشران غرفه‌دار، دست‌اندركاران اجرايي نمايشگاه، خبرنگاران حوزه كتاب و حتي بازديدكنندگان هم پايان يافته است. حال فرصت مناسبي است كه نمايشگاه را علاوه بر مشكلات اجرايي و مسائل محتوايي، از منظري ديگر هم به نظاره بنشينيم: عنوان «كتاب گران» در نمايشگاه بيست‌وپنجم به چه كتاب‌هايي تعلق گرفت؟ آيا به چند كتاب نفيس و خارجي يا درصد بالايي از كتاب‌هاي منتشرشده؟

جدا از كتاب‌هايي كه با قيمت‌هاي به‌نسبت مناسب در اختيار عموم قرار گرفت، نمايشگاه محل فروش كتاب‌هاي ارزي، نفيس و عمومي گران‌قيمت نيز بود؛ هر چند خريداران اين كتاب‌هاي با قيمت بالا، افراد و نهادهاي خاص جامعه هستند؛ اما روند صعودي افزايش قيمت كتاب‌هاي عمومي چاپ داخل نيز بسياري از فروشندگان و خريداران كتاب را نگران كرده است.

به گزارش ايسنا، در بين كتاب‌هاي با ارزش و گران‌قيمت نمايشگاه كتاب تهران، يك كتاب چندجلدي آلماني با موضوع "مديريت" در بخش كتب خارجي ريالي، هفت ميليون و 435 هزار تومان قيمت داشت و كتاب 13 جلدي ديگري به همان زبان و در همان بخش، با نام "سالانه حقوق جهان اسلامي و خاورميانه" به قيمت هفت ميليون و 363 هزار تومان به فروش مي‌رسيد.

در كنار كتاب‌هاي بسيار گران‌قيمت خارجي زبان، قرآن‌هاي نفيسي نيز وجود داشت كه ميزان هديه آن‌ها بين 700 تا يك ميليون و 300 هزار تومان بود. همچنين در ميان كتاب‌هاي عمومي، كتاب دوجلدي "راهنماي كتاب ايرج افشار" با قيمت 450 هزار تومان براي فروش عرضه شد.

در معتبرترين نمايشگاه سالانه كتاب ايران و در بخش كتاب‌هاي ارزي اما مجموعه 37 جلدي "ايران" كه توسط انتشارات راتلج به چاپ رسيده است، يك ميليون و 672 هزار تومان قيمت‌گذاري شده بود، همچنين دوره 28 جلدي كتاب "تفصيل الشريعه، شرح تحليل الوسيله امام خميني (ره)" با مبلغ 250 هزار تومان به فروش مي‌رسيد.

قيمت نسبتا گران كتاب‌هاي كمك آموزشي هم كه به نظر مي‌رسد پرمخاطب‌ترين كتاب‌هاي نمايشگاه به‌حساب مي‌آيند قابل توجه است؛ البته به گفته يكي از خريداران آن‌ها، كتاب‌هاي كمك آموزشي از ضروريات زندگي محصلان و دانش‌آموزان محسوب مي‌شود كه جز خريد آن‌ها چاره نيست.

در كنار كتاب‌هاي خاص و گران‌قيمتي كه در نمايشگاه به فروش مي‌رسيد، فروشندگان كتاب اما از افزايش 20 تا 30 درصدي قيمت كتاب‌هاي معمولي داخلي نسبت به سال قبل سخن مي‌گويند‌. آن‌ها گران شدن تقريبا دوبرابري كاغذ را علت اصلي افزايش قيمت كتاب مي‌دانند و نگراني خود را نسبت به آينده بازار كتاب ابراز مي‌كنند.

درواقع چندصدهزار خريداري كه روزانه با بن خريد كتاب، يا كارت خريد مخصوص دانشجويان يا به هر نحو ديگري به نمايشگاه آمدند تا بتوانند كتاب‌هاي مورد نيازشان را با تخفيف خريداري كنند، تخفيف‌هايي كه معمولا 10 درصدي بود و كمتر با درصدهاي بالاتري در نظر گرفته مي‌شد، عملا كتاب‌هايشان را با تخفيف ويژه نمايشگاه هم بعضا 20 درصد گران‌تر از قيمت بدون تخفيف سال گذشته خريداري كردند.

يكي از فروشندگان كتاب، با اشاره به اين كه عمده خريداران قشر متوسط جامعه و با درآمد بسيار معمولي هستند، به خبرنگار ايسنا گفت: بعضي از كتاب‌هايي كه در سال 90 به چاپ رسيده‌اند، در چاپ سال 91 خود تغيير قيمت نداشتند، مثلا كتاب "ايران جامعه كوتاه مدت" چه در چاپ سال 90 و چه در چاپ امسال خود، 3800 تومان قيمت خورده است.

بابك مفيدپور افزود: اما كتا‌ب‌هايي مانند "مستطاب آشپزي" نيز موجود است كه قبل از سال جديد 64 هزار تومان قيمت‌گذاري شده بود و در چاپ امسال خود، 79 هزار تومان بر چسب خورده است. اين يعني حدود 20 درصد افزايش قيمت.

وي با بيان اين‌كه افزايش قيمت كتاب‌ها طبيعي است و خوانندگان واقعي كتاب به‌رغم فشارهاي اقتصادي از خريد كتاب صرف نظر نمي‌كنند، ادامه داد: معتقدم كه خريد كتاب توسط مردم به قيمت آن بستگي ندارد، چون برخي كتاب‌ها مانند "بودلر/ بنيامين" كه در آغاز بحران قيمت كتاب‌ و بازار كاغذ به چاپ رسيد و با وجود حجم كم 100 هزار تومان قيمت خورد، با فروش بسيار بالايي كه داشت ما را شگفت‌زده كرد.

اما فروشنده ديگري در بازار كتاب، از ركود فروش تا نيمه شهريور ماه سخن گفت و علت آن‌را تعطيلات عيد، برگزاري نمايشگاه كتاب، فصل امتحانات و سپس سفرهاي تابستاني عنوان و بيان كرد: اكنون به تمام اين شرايط، افزايش قيمت كتاب نيز اضافه و اين باعث كاهش بيشتر ميزان خريد مردم شده است.

حسين بختياري از نزول فروش كتاب اظهار نگراني كرد و گفت: بحراني‌ترين شرايط را در چاپ و فروش كتاب از نظر اقتصادي بين نيمه دوم سال 90 و امسال داشتيم كه دليل اصلي آن بالا و پايين شدن قيمت كاغذ و بعضا موجود نبودن آن در بازار داخل بوده است.

وي با بيان اين‌كه با وجود چنين شرايط و وضعيتي در بازار كاغذ، چاپ و نشر، آينده خوبي در بازار كتاب نخواهيم داشت، خاطرنشان كرد: وقتي يك كتاب درسي كه توسط دانشگاه تهران به چاپ مي‌رسد، سال قبل با هفت هزار تومان به فروش مي‌رسد و در چاپ سال جديد خود قيمتي حدود 16 هزار تومان دارد، يعني افزايشي 130 درصدي، ديگر چطور مي‌توان از يك دانشجو انتظار داشت كه در كنار كتاب‌هاي درسي خود خريدار كتاب‌هاي ديگري نيز باشد؟

بر هيچ كس پوشيده نيست كه از آغاز افزايش ناگهاني قيمت كاغذ، قيمت كتاب نيز در بازار سير صعودي داشته است. البته گران بودن كتاب در تمام دنيا وجود دارد و امري غيرطبيعي نيست؛ به‌طوري‌كه در بسياري از كشورهاي دنيا كتاب‌هاي معمولي براي قشر كتابخوان جامعه گران به‌حساب مي‌آيد، اما در برخي از همين كشورها تيراژ چندصدهزاري و بعضا ميليوني رقمي معمولي محسوب مي‌شود.

با اين حال يك فروشنده كتاب در تهران در اين‌باره مي‌گويد: اگر درآمد مردم متناسب با رشد قيمت‌ها بالا برود، مشكلي در خريد به‌وجود نمي‌آيد.

ناصر غلامي مي‌افزايد: بالا رفتن قيمت كتاب طبيعي و قابل درك است، به شرط آن كه رونق اقتصادي نيز متناسب با افزايش قيمت‌ها پيشرفت داشته باشد، در غير اين صورت نه‌تنها در بازار كتاب، بلكه در ساير بازارها نيز دچار معضل خواهيم شد.

خبرنگار ايسنا در اين زمينه به سراغ ناشران، چاپخانه‌داران و اتحاديه‌هاي مربوط هم رفت. هرچند برخي از ناشران و مسؤوولان اتحاديه چاپخانه‌داران ابراز كردند كه ترجيح مي‌دهند يا ملزم شده‌اند تا در اين زمينه صحبت نكنند، امير حسين‌زادگان - مدير انتشارات ققنوس - درباره بالا رفتن قيمت كاغذ و به تبع آن كتاب گفت: كتاب در كل گران نيست و اين بيشتر قدرت خريد مردم است كه پايين است. البته به نسبت چند ماه پيش كتاب گران شده است، آذرماه سال قبل كاغذ 60در90 به مبلغ 23 هزار تومان و دلار كمتر از 1300 تومان بود، بعد از آن دلار بالا رفت و به 2300 تومان هم رسيد و كاغذ هم 35 تا 36 هزار تومان شد. بعد از عيد دلار روز به روز پايين مي‌آيد اما كاغذ روز به روز بالاتر مي‌رود!

اين ناشر از واقعيت مهمي پرده برمي‌دارد و آن اين‌كه ناشر دوست دارد قيمت كاغذ پايين باشد تا كتابي كه توليد مي‌شود، گران نباشد و با استقبال مواجه شود. اكنون هزينه‌هاي نشر كتاب و قيمت اقلمي چون كاغذ، مقوا،‌ چسب،‌ فيلم و زينك نسبت به آذرماه سال گذشته تا صد درصد هم گران شده اما قيمت كتاب حداكثر 40 درصد بالا رفته است.

حسين‌زادگان همچنين تصريح مي‌كند: گراني كاغذ به نسبت ساير كالاها نيست؛ ما در سال 80 كتابي داشتيم كه قيمت آن 2800 تومان بود. قيمت آن اكنون 9500 تومان است. اين درحالي است كه پايه حقوق دولتي در آن زمان 56 تا 60 هزار تومان و اكنون 350 هزار تومان شده است يعني پايه حقوق شش و نيم برابر شده، در حالي كه كتاب نصف آن تورم داشته است.

او با بيان اين‌كه امروزه ناشران ديگر مانند گذشته از تجديد چاپ كتاب‌هايشان خوشحال نمي‌شوند، مقايسه‌هاي جالب‌تري هم دارد: نان لواش سال 58 دو ريال بوده، كاغذ صفحه‌اي يك قران،‌ نان لواش 600 برابر شده است و كاغذ 300 برابر كه اكنون 30 ريال است. ضمن آن‌كه چيزي حدود يك و نيم سال برگشت سرمايه آن براي ناشر طول مي‌كشد.

اين ناشر باسابقه مي‌گويد: كاغذ براي ناشران مثل خون مي‌ماند كه بدون آن نمي‌توانيم فعاليت كنيم. بايد خيلي سال پيش روي كاغذ داخلي كار مي‌كرديم. كاغذ پارس اگرچه خوب نبود اما مي‌شد روي آن كار كرد. ما نه تنها توليد داخلي را بهتر نكرديم، بلكه همان را هم متوقف كرديم. با اين گراني كاغذ صنف‌هاي مربوط به نشر مانند صحافان، ناشران‌، ليتوگراف‌ها،‌ نويسندگان و مترجمان متاثر مي‌شوند و ما به‌نوعي از اهداف فرهنگي دور مي‌شويم. ما بايد مشوق‌هاي فراواني را براي كتاب‌خواني بگذاريم اما با بالا بردن قيمت كاغذ خيلي از مردم توانايي خريد ندارند.

به هر حال كتاب و گسترش كتابخواني براي رشد فكري واجتماعي همه جوامع امري مهم تلقي مي‌شود، ناگفته نماند كه در نمايشگاه كتاب امسال نيز اين امر مورد توجه قرار گرفته و تسهيلات نسبتا مناسب‌تري نسبت به سال گذشته براي خريداران كتاب در نظر گرفته شده بود اما بي‌شك توجه، نظارت و كنترل قيمت‌ها در خريد و فروش كتاب و جلوگيري از ايجاد بازار سياه يا بازار مملو از كتاب‌هاي كم‌ارزش، از عوامل مهمي است كه نقش موثري در تضمين برنامه‌ها و پيشرفت‌هاي يك جامعه خواهد داشت.