تيترآنلاين - نحوه رسيدگي به پرونده‌هاي كيفري و حقوق زنداني

نحوه رسيدگي به پرونده‌هاي كيفري و حقوق زنداني

زندانياني كه به اداره زندان و اقدامات تأميني و تربيتي معرفي مي‌شوند دو دسته‌اند يا به موجب حكم قطعي دادگاه براي تحمل مجازات حبس به زندان معرفي مي‌شوند

تيترآنلاين - پس از آنكه پرونده با كيفرخواست به دادگاه ارسال شد رئيس حوزه قضايي در شهرستان (در مورد پرونده‌هايي كه در صلاحيت دادگاه عمومي جزايي است) و يا رئيس كل دادگستري استان (در مورد پرونده‌هايي كه در صلاحيت دادگاه كيفري استان است) پرونده را به يكي از شعب دادگاه ارجاع مي‌كند. البته برخي از پرونده‌ها مانند جرايمي كه اطفال مرتكب مي‌شوند يا جرايمي كه مجازات قانوني آنها كمتر از يك ميليون ريال جزاي نقدي يا كمتر از سه ماه حبس است مستقيماً و بدون كيفرخواست در دادگاه طرح مي‌شوند در غير از اين موارد استثنايي، اصل بر آن است كه پرونده با انجام تحقيقات مقدماتي و تنظيم كيفرخواست در دادگاه مطرح شود.
اكنون در پاسخ به بسياري از سؤالات افراد به ذكر چگونگي رسيدگي دادگاه خواهيم پرداخت.

پس از ارجاع پرونده دادگاه وقت رسيدگي تعيين مي‌كند اين وقت بايد به افراد زير ابلاغ شود:
1ـ شاكي خصوصي يا وكيل او
2- متهم يا وكيل او
3- دادستان
حضور دادستان يا نماينده او در همه محاكمات كيفري ضروري و الزامي است و اصولاً بدون حضور او يا نماينده‌اش در جلسه محاكمه، دادگاه نمي‌تواند به پرونده رسيدگي كند و در صورت تخلف از اين امر، محاكمه فاقد ارزش حقوقي و تصميمات دادگاه در آن جلسه فاقد وجاهت مي‌باشد.
پس از ابلاغ جلسه دادرسي به افراد مذكور دادگاه در وقت تعيين شده رسيدگي مي‌كند. قواعد عمومي حاكم بر رسيدگي و ترتيب رسيدگي در دادگاه عبارت است از:

1ـ استماع اظهارات دادستان يا نماينده او در دفاع از كيفرخواست و نيز شنيدن اظهارات گواهان و كارشناساني كه دادستان معرفي مي‌كند.
2- استماع اظهارات شاكي خصوصي و وكيل او.
3- استماع شهادت گواهان يا اظهارات كارشناساني كه شاكي معرفي مي‌كند.
4- تحقيق از متهم مبني بر اين كه اتهام وارده را قبول دارد يا خير؟
5- استماع اظهارات متهم و گواهان كارشناساني كه متهم يا وكيل او معرفي مي‌كنند.
6- بررسي آلات و ادوات جرم و استماع اظهارات وكيل متهم.
7- رسيدگي به دلايل جديدي كه از طرف متهم يا وكيل او به دادگاه تقديم مي‌شود.
8- پس از استماع شهادت گواهان هر يك از طرفين دعوي دادگاه به طرف ديگر اجازه مي‌دهد تا اگر پرسش‌هايي از شاهد دارد مطرح كند.
9- در صورتي كه پرونده داراي متهم اصلي و معاون و شريك جرم باشد و همگي حاضر باشند تحقيقات از متهم اصلي شروع مي‌شود.
10- اگر در پرونده‌اي متهمين متعدد باشند در صورتي كه به يك يا چند نفر از آنان دسترسي نباشد دادگاه نسبت به متهمين حاضر پرونده را تفكيك و رسيدگي و تعيين تكليف خواهد كرد و نسبت به غايبين در مواردي كه رسيدگي غيابي امكان داشته باشد رسيدگي غيابي به عمل خواهد آورد و در غير اين صورت پرونده را مفتوح نگه مي‌دارد.
11- در مواردي كه صدور حكم نياز به تحقيقات بيشتري داشته باشد پس از انجام تحقيقات، محاكمه شروع و تا صدور حكم متوقف نخواهد شد و اگر محاكمه طولاني باشد به قدر لزوم تنفس داده خواهد شد.
12- دادگاه پس از اعلام ختم رسيدگي در همان جلسه مبادرت به صدور رأي مي‌كند و يا حداكثر ظرف يك هفته بايد اعلام رأي كند.
13- رأي دادگاه چه دلالت بر بي‌گناهي و چه دلالت بر گناهكاري متهم داشته باشد بايد مستدل و مستند به مواد قانون باشد و در رأي دادگاه مشخصات طرفين دعوا، مواد قانوني استنادي، مشخصات دادگاه رسيدگي‌كننده و قاضي آن و شماره دادنامه با ذكر تاريخ و شماره پرونده آورده شود و همچنين رأي دادگاه قطعي است يا قابل تجديدنظر و اگر قابل تجديدنظر است كدام مرجع به درخواست تجديدنظر رسيدگي مي‌كند.
14- اصل بر علني بودن محاكمه است مگر در مورد پرونده‌هاي اعمال منافي عفت و جرايمي كه برخلاف اخلاق حسنه است و يا در امور خانوادگي يا دعاوي خصوصي به درخواست طرفين و نيز در مورد جرايمي كه علني بودن آن مخل امنيت يا احساسات مذهبي باشد.
15- حضور اشخاص كمتر از 15 سال در دادگاه به عنوان تماشاچي ممنوع است.
16- متهم يا وكيل او حق دارند قبل از شروع محاكمه به دفتر دادگاه مراجعه و از محتويات پرونده اطلاعات لازم را به دست آورند تا قادر به تدارك دفاع باشند.
17- اگر متهم در زندان باشد همراه با مأموران مراقب در دادگاه حضور پيدا مي‌كند.
18- رعايت ادب و نزاكت از سوي اصحاب دعوي و تماشاچيان الزامي است و اخلال در نظم دادگاه نيز ممنوع مي‌باشد و كساني كه باعث اخلال در نظم دادگاه مي‌شوند با نظر قاضي دادگاه از يك تا پنج روز بازداشت خواهند شد.

حقوق زنداني
گرچه شخصي كه مرتكب جرم شده به واسطه ارتكاب جرم و به موجب قانون بايد مجازات شود اما حقوقي دارد كه بايد از سوي دستگاه قضايي و اشخاصي كه با دوران تحمل محكوميت سر و كار دارند رعايت شود. هنگامي يك شخص به عنوان زنداني پذيرفته مي‌شود كه با برگ رسمي و به امضا و مهر مقام قضايي صادركننده قرار يا حكم رسماً به زندان معرفي شود.

زندانياني كه به اداره زندان و اقدامات تأميني و تربيتي معرفي مي‌شوند دو دسته‌اند يا به موجب حكم قطعي دادگاه براي تحمل مجازات حبس به زندان معرفي مي‌شوند و يا به واسطه صدور قرار تأمين روانه زندان مي‌شوند كه اصطلاحاً به آن بازداشتي‌هاي تحت قرار مي‌گويند. معمولاً محل نگهداري اين دو دسته از زنداني‌ها با هم فرق مي‌كند، دسته اول در زندان يعني محلي كه در آن محكوماني كه حكم آنان قطعي شده و دسته دوم در بازداشتگاه‌ نگهداري مي‌شوند. بازداشتگاه محل نگهداري متهماني است كه با قرار كتبي مقام‌هاي قضايي صالح تا اتخاذ تصميم نهايي به آنجا معرفي مي‌شوند.

آيا تمام اشخاص محكوم به حبس در يك مكان نگهداري مي‌شوند؟
اصولاً محكومان به حبس با توجه به نوع و ميزان محكوميت، پيشينه كيفري، شخصيت، اخلاق و رفتار و براساس تصميم شوراي طبقه‌بندي در زندان‌هاي بسته يا مراكز حرفه‌آموزي و اشتغال نگهداري مي‌شوند مگر آنكه قاضي صادركننده حكم در رأي خود محل خاصي را براي نگهداري محكوم تعيين كرده باشد.

زندان بسته چه فرقي با مراكز حرفه‌آموزي و اردوگاه دارد؟
زندان بسته مكاني است محصور و با برج‌هاي ديده‌باني در پوشش داخلي و خارجي و داراي حفاظت كامل كه در آن محكومان شب‌ها در خوابگاه‌هاي اختصاصي يا گروهي نگهداري مي‌شوند و روزها از برنامه‌هاي آموزشي و فني و حرفه‌اي و تفريحي استفاده كرده و در كارگاه‌هاي داخل زندان به كار گمارده مي‌شوند ولي مراكز حرفه‌‌آموزي و اشتغال به مكاني گفته مي‌شود كه هم مي‌تواند مانند زندان محصور و در پوشش و حفاظت كامل باشد و هم نامحصور و بدون حفاظت و يا در حالتي بينابين باشد كه در آن محكومان به طور گروهي به كار اعزام مي‌شوند و پس از پايان كار به آسايشگاه‌هاي خود بازگردانده مي‌شوند اما اردوگاه يا مراكز كاردرماني مركزي براي نگهداري متهمان و محكومان جرايم موادمخدر و اعتياد مي‌باشد.

مراكز اقدامات تأميني و تربيتي با زندان چه فرقي دارد؟
اين مراكز به مؤسساتي گفته مي‌شود كه در آنجا متهمان يا محكومان قبل و بعد يا ضمن اجراي مجازات يا مستقل از آن تا رفع حالتي كه آنها را در آينده در مظان ارتكاب جرم قرار مي‌دهد به حكم يا قرار كتبي مراجع قضايي نگهداري مي‌شوند براي نگهداري مجرميني كه دچار جنون هستند در تيمارستان يا به كارگيري افراد ولگرد در مؤسسات صنعتي و ... نيز تمهيداتي انديشيده شده است.

آيا محل نگهداري مجرمين جوان نيز در زندان است؟
برابر قانون آئين دادرسي كيفري مصوب 1378 به كليه جرايم اطفال و افراد بالغ كمتر از 18سال در دادگاه‌هاي اطفال و با ترتيب و شرايطي متفاوت از رسيدگي‌هاي معمول براي بزرگسالان، رسيدگي مي‌شود. چنانچه حكم دادگاه اطفال مبني بر تحمل مجازات حبس براي اطفال باشد كانون اصلاح و تربيت مركزي است كه براي اين گونه افراد در نظر گرفته شده يعني محلي كه اطفال و نوجوانان بزهكار كمتر از 18 سال در آنجا براي اصلاح، تربيت و آموزش نگهداري مي‌شوند.

حقوق زنداني در ايام حبس:
٭ استفاده از مجله و روزنامه
٭ انجام امور مذهبي به طور آزادانه
٭ استفاده از امكانات ورزشي
٭ شركت در مسابقات فرهنگي، مذهبي و ورزشي
٭ استفاده از راديو و تلويزيون
٭ آگاهي از مقررات زندان و حقوق و تكاليف خود
٭ ملاقات و مكاتبه با بستگان و وكيل
٭ استفاده از مرخصي
٭ بهره‌مندي از تسهيلات پزشكي و دارويي

اگر زنداني براي انجام معامله رسمي يا ازدواج نياز به حضور در دفتر اسناد رسمي داشته باشد چگونه قادر به حضور خواهد بود؟
براي ازدواج و طلاق و تنظيم هر سند رسمي كه يك طرف آن محكوم به زندان باشد اجازه مقام قضايي مربوط يا قاضي ناظر زندان ضروري است و يا اين كه در صورت لزوم در مؤسسه يا زندان يكي از سردفتران رسمي حضور پيدا كرده و سند را تنظيم كند تا به حقوق محكوم يا طرف مقابل لطمه‌اي وارد نشود.

مرخصي زندانيان چگونه است و تحت چه شرايطي به آنان مرخصي داده مي‌شود؟
اصولاً در مواردي كه محكوم پس از تحمل حداقل يك ماه از محكوميت حبس با توجه به نوع جرم ارتكابي و ميزان محكوميت از شخصيت، اخلاق و رفتار مناسبي برخوردار باشد شوراي طبقه‌بندي زندان مي‌تواند با اخذ تأمين مناسب حداكثر 5 روز در هر ماه به طور پيوسته به محكوم مرخصي بدهد و حتي در صورت لزوم شورا حق دارد قبل از تحمل يك ماه حبس هم از اين اختيار استفاده كند و در صورت ضرورت اين مدت پنج روز قابل تمديد هم هست.

دسته ديگر از مرخصي‌ها، مرخصي تشويقي است كه براي محكوماني كه در مدت تحمل كيفر در زمينه‌هاي فرهنگي، آموزشي، مذهبي و ... موفقيت‌هايي كسب مي‌كنند كه اين مرخصي‌ها حسب مورد ده روز، هر ماه 3 روز و 7 روز مي‌باشد. البته رئيس زندان يا مؤسسه نيز حق دارد از شوراي طبقه‌بندي زندان تقاضاي مرخصي به واسطه اعياد مذهبي و سال نو و ... بنمايد.

دسته سوم در مورد اعطاي مرخصي به محكومان مالي است مانند محكومان به پرداخت مهريه يا چك و يا ديه در مورد جرايم غيرعمد. شوراي طبقه‌بندي مي‌تواند در اين خصوص حسب مورد هر ماه پانزده روز يا بيشتر به اين دسته از محكومان مرخصي بدهد و اين مرخصي‌ها را تمديد كند. علاوه‌ بر شوراي طبقه‌بندي زندان، رئيس حوزه قضايي يا دادستان و يا قاضي ناظر زندان نيز حق دارند تحت شرايط گفته شده به زندانيان مرخصي اعطا كنند.

در مورد ازدواج و فوت بستگان محكوم آيا مرخصي داده مي‌شود؟
در اين گونه موارد براي بستگان درجه اول محكوم با اخذ تأمين مناسب به مدت يك هفته به زنداني مرخصي اعطا كنند و در صورت ناتواني محكوم از معرفي وثيقه، تحت مراقبت مأمورين، محكوم به مدت ده ساعت به خارج از زندان منتقل مي‌شود.

آيا به متهمين تحت قرار هم مرخصي داده مي‌شود؟
اعطاي مرخصي به متهمان تحت قرار بازداشت موكول به موافقت قاضي رسيدگي‌كننده به پرونده يا دادستان است. در پايان ذكر اين نكته ضروري است كه اگر بر مبناي تشخيص پزشك قانوني محكوم داراي بيماري صعب‌العلاج باشد يا امكان معالجه او در زندان وجود نداشته باشد و يا ادامه حبس موجب تشديد بيماري يا تأخير در بهبودش باشد به پيشنهاد رئيس زندان شوراي طبقه‌بندي موظف است به مدت يك ماه به او مرخصي اعطا كند و در صورت لزوم آن را تمديد كند.

منبع: مديرت آموزش هاي مردمي معاونت آمزش قوه قضائيه