تيترآنلاين - حرمسراها و حکومت قاجاريه

دربار شاهان قاجار- بجز اواخر حکومت اين سلسله- بويژه در عهد سلطنت فتحعلي شاه و ناصرالدين شاه، انباشته از زناني بود که وظيفه اصلي آنان ارضاي اميال حاکمان وقت بود

تيترآنلاين - دربار شاهان قاجار- بجز اواخر حکومت اين سلسله- بويژه در عهد سلطنت فتحعلي شاه و ناصرالدين شاه، انباشته از زناني بود که وظيفه اصلي آنان ارضاي اميال حاکمان وقت بود. گرايش به گردآوري زنان در دربار، از زمان آغامحمدخان، اولين پادشاه اين سلسله، با وجود اينکه وي مقطوع النسل و فاقد تواناييهاي جنسي بود، شروع شد. حرص وي به جمع کردن زنان در حرمسرا کاملاً قابل توجيه است. او از يک سو مکرر از جانب نزديکترين کسان و سرسختترين دشمنانش، با لقب تحقيرآميز «اخته خان» مواجه مي گشت و از سوي ديگر سعي مي کرد تا طبق يکي از نمودهاي برجسته هر حاکم ايراني، صاحب حرمسراي وسيعي باشد.آغا محمدخان بنا به دلايل فوق و به خاطر تجديد ميثاق با اميال خام جنسي که در همان کودکي در دربار پر عشرت زنديان با آن آشنا شده بود و نيز براي بستن دهان معاندين و پرکردن چشم ظاهربينان، به ازدواجهايي با بيوه برادر خود، جهانسور، گلبخت خانم و مريم خانم نامي پرداخت. افزون بر اين وي در کنار زنان عقدي خود، زنان متعدد و بي نام و نشاني را در دربار خود گردآورد.در حکومت 38 ساله برادرزاده و جانشين او فتحعلي شاه، با تجمع زنان بي شماري در حرمسرا مواجه مي شويم که تخميناً پانصد نفر مي شوند.
در زمان حکومت محمدشاه، از شلوغي حرمسراها کاسته مي شود؛ زيرا وي «برخلاف جدش، کاري و مطلع و قانع و خداترس و مهربان بود. او زن زياد نمي گرفت و به حقيقت و معني، بيشتر از لفظ و صورت ظاهر معتقد بود.»
حرمسراي متروک محمدشاه، در دوران حکومت پنجاه ساله پسرش ناصرالدين شاه، دوباره غرق در همهمه هاي شادي و کامجويي از زنان مي شود. ميل او به گردآوري زنان در اندرون به حدي بود که بنا به گفته اي، هر هفته يک زن جديد صيغه مي کرد. اعتمادالسلطنه ذيل حوادث دوشنبه سلخ ربيع الثاني سال 1302 ه.ق، چنين گزارش مي دهد:
«بندگان همايون بعد از ماه صفر تا کنون، سه دختر صيغه نمودند». با توجه به تنوع طلبي شاه و کنارزدن برخي از زنان به دلايل متعدد، ذکر تعداد زنان ناصرالدين شاه کار آساني نيست. در منابع حاضر، به وجود 60 تا 500 زن در دربار او اشاره شده است که شامل زنان عقدي، صيغه و کنيزکان مي گرديد.
عواملي چون پيدايش نهضت مشروطه، فقر اقتصادي کشور و ضعف مزاج مظفرالدين شاه - جانشين ناصرالدين شاه- سبب مي شود که حرمسراي او فارغ از دبدبه و کبکبه باشد.
در افواه درباريان، شاه به داشتن شش تا و نصفي زن مشهور بود. چنين اعتقادي را اطرافيان شاه، به طعنه و سخريه و با اشاره به سست عنصري او عنوان مي کردند. با روي کارآمدن محمد علي شاه و با توجه به بحرانهاي اقتصادي و اجتماعي و روشنگريهاي روشنفکران در اعتراض به برپايي حرمسراها، ديگر وضع حرمسراهاي دربار فتحعلي شاه و ناصرالدين شاه تکرار نگشت.
زنان حرمسراهاي قاجار، در بخش اعظم تاريخ حکومت اين سلسله، با دستاويزها و بهانه هاي چندي در دربار جا مي گرفتند. جمعي از اين زنان به خاطر مصالح سياسي، در زمره زنان پادشاهان وقت قرار مي گرفتند. ازدواج آغامحمدخان با گلبخت خانم، دختر يکي از سران قبايل ترکمن تا حد زيادي براي ايجاد وحدت و خويشاوندي با قبيله فوق صورت گرفته بود.
ازدواجهاي مصلحتي، جزيي از سياستهاي دربار شاهان قاجار بود و در اين ميانه، زنان وجه المصالحه قرار مي گرفتند. شاهان قاجار براي تمرکز قدرت در دست خويش، با سران ايالات وصلت مي کردند و به اين منظور، يا دختران و خواهران خود را به رؤسا و پسران آنان مي دادند و يا اينکه دختري از آنها را به اندرون خود مي آوردند.هنگامي که آغامحمدخان بر قادرخان عرب، از حکام مقتدر بسطام که در سال 1195 ه.ق به دامغان تجاوز کرده بود، غالب مي آيد، به منظور ايجاد روابط حسنه سياسي با او، دختر وي را به عقد باباخان- فتحعلي شاه- که در آن هنگام بيش از يازده سال نداشت، درمي آورد.
فتحعلي شاه به منظور ايجاد حسن فرمانبرداري در احمدخان، يکي از خوانهاي مراغه، ضمن واگذاري منصب بيگلربيگي تبريز به او، با يکي از دخترانش ازدواج مي کند و دختر ديگر خان را به عقد فرزند ارشدش، محمدعلي ميرزا حاکم کرمانشاه درمي آورد. در سال 1213 ه.ق ا... يار خان حاکم عصيانگر سبزوار به منظور رفع ملال خاطر شاه از گذشته ناخوشايند خود، دختر خويش را روانه دربار فتحعلي شاه مي کند.
محمدشاه نيز با دختر يکي از سران طايفه قاجار به نام قاسم خان، که در تاريخ به مهد عليا (مادر ناصرالدين شاه) مشهور است، وصلت مي نمايد. دو تن از زنان ناصرالدين شاه از دختران با اصل و تبار قاجار بودند.
البته کثرت زنان در دربار، همواره براساس مصالح سياسي يا ايجاد پيوند با قطبهاي کوچک و بزرگ قدرت نبود. بخش اعظمي از اين زنان رهاورد بلهوسيها و اميال سيري ناپذير سلاطين قاجار بودند.
ناصرالدين شاه از لحاظ تفنن طلبي در گزينش زنان، در رأس شاهان قاجار قرارداشت.
منابع:
1 - امينه پاکروان، آغامحمدخان قاجار،
2 - ميرزا ابراهيم شيباني، منتخب التواريخ،
3 - حسين مکي، مختصر از زندگاني سياسي سلطان احمد شاه قاجار،
4 - سعيد نفيسي، تاريخ اجتماعي و سياسي ايران در دوره معاصر،