خواب زمستاني مطبوعات در روزهاي آغازين بهار
26 اسفند 1389 ساعت 10:46
نويسنده : فريده عباسي
تنگناهاي اقتصادي، اختلال در سيستم توزيع، تداوم روش‌هاي سنتي انتشار روزنامه، بي‌رغبتي مخاطبان به جريان اطلاع‌رساني در تعطيلات و كافي نبودن حمايت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي براي انتشار روزنامه‌ها در تعطيلات نوروزي موجب شده است كه هم‌چون سال‌هاي گذشته بيشتر روزنامه‌هاي كشور در نوروز 1390 نيز منتشر نشوند.
خواب زمستاني مطبوعات ايران با شروع فصل بهار آغاز مي‌شود و رسانه‌هاي مكتوب فارغ از همه رويدادهايي كه در ايران و جهان اتفاق مي‌افتد، رسالت اطلاع‌رساني را تنها به «رسانه ملي» واگذار مي‌كنند.
در اين ميان بسياري از مردم حتي خوانندگان ثابت روزنامه‌ها نيز گله‌اي از اين روند ندارند و ترجيح مي‌دهند تا حد ممكن روزهاي آغازين بهار را بدون دغدغه‌هاي خبري سپري كنند، اما رويدادها هيچ‌گاه معطل انتشار روزنامه‌ها نمي‌مانند و دو هفته تعطيلي مطبوعات ايران تأثيري بر روند وقوع آنها ندارد، فقط ما هستيم كه به بهانه نوروز به راحتي چشم بر روي بسياري واقعيت‌ها مي‌بنديم.
كارشناسان حوزه ارتباطات همواره از تعداد كم مخاطبان روزنامه‌ها در ايران گله‌مندند. با اين وجود، پاسخ‌گويي به اين سؤال مهم است كه چرا شريان اطلاع‌رساني در روزهاي تعطيل ـ كه برخي از آنها هم به صورت پيش‌بيني نشده اتفاق مي‌افتد ـ اين آب باريكه خبررساني نيز برروي همان مخاطبان معدود بسته مي‌شود؟ در حالي كه بيشتر روزنامه‌هاي پرشمارگان جهان در تعطيلات آخر هفته نيز با شرايط خاص منتشر ميشوند و تعطيلي مطبوعات و رسانه‌ها براي آنها مفهومي ندارد، چون جريان خبرسازي و خبررساني تعطيل‌بردار نيست.
تنگناهاي اقتصادي
در عصر اطلاعات و ارتباطات كه ابزارهاي متنوع اطلاع‌رساني در اختيار بسياري از مردم جهان است، مطبوعات به عنوان يكي از اركان دموكراسي، همچنان جايگاه خود را حفظ كرده‌اند. با وجود اطلاع‌رساني آنلاين و شبكه‌هاي راديويي و تلويزيوني، همچنان تورق روزانه مطبوعات براي بسياري از مخاطبان، لذت‌بخش است و اين موضوع بيانگر تأثير اين رسانه كاغذي در روشنگري عمومي جوامع گوناگون است.
آمار رسمي نشان مي‌دهد تعداد روزنامه‌هاي پرشمارگان كشور قابل توجه است، اما در سوي ديگر قضيه روزنامه‌هاي سراسري شمارگاني در حدود 300 تا 330 هزار نسخه در روز دارند، اين در حالي است كه مسئولان، افق شمارگان 18 ميليون نسخه در روز را متصور هستند، اما چگونه مي‌توان به اين نقطه رسيد، در حالي كه پرمخاطب‌ترين روزنامه‌ها با شمارگان واقعي كمتر از 400 هزار نسخه منتشر ميشوند و بخشي از آنها نيز روزانه برگشت داده ميشوند و با تعطيلي دو هفته‌اي آنها در نوروز، به قول معروف آب از آب هم تكان نمي‌خورد.
بيژن نفيسي ـ استاد دانشگاه و روزنامه‌نگار درباره اهميت انتشار روزنامه‌ها مي‌گويد: در دوران كنوني تعطيلي روزها در روند اطلاع‌رساني اثرگذار نيست و نمي‌توان از رويدادها خواست كه اتفاق نيفتند، چون روزنامه‌اي منتشر نمي‌شود. اين روزنامه‌ها هستند كه بايد به دنبال رويدادها بروند، نه اينكه رويدادها در پي روزنامه‌ها باشند و چون رويدادها غيرقابل پيش‌بيني هستند، مطبوعات بايد هميشه در حال آماده‌باش باشند تا به سرعت اطلاع‌رساني كنند، با اين تفاسير منتشر نشدن روزنامه‌ها در روزهاي تعطيل، هيچ توجيهي ندارد.
وي مي‌افزايد: در گذشته روزنامه‌ها در سال‌نو با شروع به كار ادارات فعاليت خود را آغاز مي‌كردند و تمامي روزهاي نوروز را تعطيل نبودند، حتي برخي روزنامه‌ها در ساير تعطيلات سالانه اقدام به انتشار ويژه‌نامه مي‌كردند، اما امروزه روزنامه‌ها در تعطيلات هم، مانند ارگان‌هاي دولتي تعطيل ميشوند و در اين روزها فقط صدا و سيما به اطلاع‌رساني ادامه مي‌دهد.
انتشار روزنامه با صفحه‌هاي كمتر
اين روزنامه‌نگار پيشكسوت با اشاره به اينكه يكي از مهم‌ترين دلايل منتشر نشدن روزنامه‌ها مسائل اقتصادي است، مي‌گويد: متأسفانه آمار روزنامه‌خوانان كشور بسيار كم است و اين موضوع موجب مي‌شود كه روزنامه‌ها در شمارگان كم منتشر شوند كه در روزهاي تعطيل اين آمار به مراتب كمتر هم مي‌شود و در نتيجه هزينه‌اي كه به يك بنگاه مطبوعاتي تحميل مي‌شود، به مراتب افزايش مي‌يابد.
نفيسي مي‌افزايد: در تعطيلات به دليل كاهش آمار مخاطبان بسياري از بنگاه‌هاي اقتصادي حاضر نيستند آگهي به روزنامه‌ها بدهند، همين موضوع موجب مي‌شود هزينه انتشار روزنامه‌ها افزايش يابد و در نتيجه بسياري از مديران ترجيح مي‌دهند كه در اين روزها اقدام به انتشار روزنامه نكنند. با اين وجود نبايد انتشار روزنامه به بهانه تعطيلي متوقف شود و بهتر است روزنامه با شمارگان و تعداد صفحات كمتر منتشر شود، تا مخاطبان خاص خود را از دست ندهد.
اين استاد دانشگاه درباره روش‌هاي موفق انتشار روزنامه در جهان مي‌گويد: امروزه راه كارهايي براي كاهش هزينه انتشار روزنامه‌ها به ويژه در تعطيلات وجود دارد، از جمله آن كه با انتشار روزنامه در فضاي مجازي علاوه بركاهش هزينه‌ها، مي‌توان ارتباط با مخاطبان را حفظ كرد.
وي مي‌افزايد: برداشت اشتباهي كه درباره روزنامه‌هاي الكترونيكي در ايران وجود دارد، اين است كـه هـمـان نسخه چاپي كـه روزانه روانه دكه‌هاي روزنامه فروشي مي‌شود در فضاي سايبر به نمايش گذاشته مي‌شود. در حالي كه روزنامه الكترونيكي يعني نشريه‌اي كه لحظه به لحظه مخاطبان را در جريان اخبار قرار مي‌دهد.
اين همان تفاوت روزنامه كاغذي با روزنامه الكترونيكي است، يعني اخبار روزنامه‌هاي الكترونيكي به صورت 24 ساعته و آن لاين در اختيار مخاطب قرار مي‌گيرد.
عمر هر خبر بسيار كوتاه است و در مقايسه با راديو، تلويزيون و خبرگزاري‌ها اخبار روزنامه‌ها كهنه به نظر مي‌رسد. با راه‌اندازي روزنامه‌هاي الكترونيك امكان رقابت بين روزنامه‌ها و ساير رسانه‌ها ايجاد مي‌شود.
شكل نوين روزنامه نگاري
نفيسي درباره شرايط انتشار روزنامه‌هاي الكترونيكي در كشور مي‌گويد: متاسفانه در ايران دسترسي به اينترنت در سطح گسترده امكان ندارد و دشواري آن به هنگام مسافرت افزون‌تر مي‌شود، اما روزنامه‌هاي مجازي تحت تأثير جبر الكترونيك قرار دارند و چاره‌اي نداريم كه آن را به عنوان شكل نوين روزنامه‌نگاري بپذيريم.
اين روزنامه نگار تاكيد مي‌كند: روزنامه بايد به فكر پاسخ‌گويي به نياز مخاطب باشد، نه آن چه را كه خود تمايل دارد، منعكس كند. روزنامه‌ها بايد با ارائه پرسش نامه يا ساير روش‌ها در جريان خواست‌هاي مخاطبان قرار گيرند، چرا كه اگر نتوانند نظر مخاطبان خود را جلب كنند، بدون شك آنان به سراغ ساير رسانه‌ها مي‌روند. متاسفانه روزنامه‌هاي فعلي نگرش تعاملي به مخاطبان خود ندارند و همين موضوع موجب شده است تا آنان را بيش از پيش از دست بدهند.
وي مي‌افزايد: نمي‌توان گفت فقط مردم مقصرند كه روزنامه نمي‌خوانند و چنين قضاوت كرد كه ايرانيان علاقه‌اي به مطالعه ندارند. تجربه نشان داده است كه عادت به مطالعه بيشتر رفتاري اكتسابي است كه در صورت فراهم بودن شرايط، به صورت عمومي در جامعه شكل مي‌گيرد. چنان كه در گذشته به ويژه در روزهاي انقلاب شمارگان برخي روزنامه‌ها به چند ميليون نسخه هم مي‌رسيد.
رقابت، اصل فراموش شده
مجيد فكري ـ دبير گروه گزارش روزنامه خراسان درباره تعطيلي روزنامه‌ها در تعطيلات نوروزي، ديدگاه‌هاي حرفه‌اي خود را دارد. به گفته اين روزنامه نگار در نوروز مطبوعات چاره‌اي به جز تعطيلي ندارند، چون اين روزها فرصت مناسبي براي سرويس دستگاه‌هاي چاپ است كه در طول سال يك بار و آن هم در تعطيلات نوروزي امكان آن ايجاد مي‌شود، اما از طرف ديگر نمي‌توان ذهن فعال عمومي را از خبر و اطلاعات روز، دور نگه داشت. در اين روزها تنها رسانه‌اي كه امكان دسترسي به آنها باقي مي‌ماند، راديو و تلويزيون است، اما اين كه عملكرد اين رسانه‌ها تا چه حد كفايت مي‌كند، بحث ديگري است، اما روشن است كه در نبود رسانه‌هاي مكتوب كه بيشتر به تحليل و تفسير اخبار مي‌پردازند، رسانه‌هاي بيگانه فرصت بيشتر و بهتري براي عرض اندام پيدا مي‌كنند و با دروازه‌باني خبر مطابق با معيارهاي خود، به راحتي مي‌توانند اذهان عمومي را با خود هم سو كنند.
اين روزنامه نگار درباره دلايل تمايل نداشتن جامعه به رسانه‌هاي مكتوب توضيح مي‌دهد: روزنامه‌هاي امروز متاسفانه تك بعدي شده‌اند. بارها شنيده‌ايم كه خوانندگان روزنامه مي‌گويند، همه روزنامه‌ها شبيه به هم هستند و اگر يكي را بخوانيم، انگار همه آنها را خوانده‌ايم! اين همان خطر «تك آوايي شدن» است كه مطبوعات را تهديد مي‌كند و موجب كاهش رغبت مخاطبان براي پي‌گيري اخبار مي‌شود.
فكري، درباره دلايل تك آوايي شدن روزنامه‌هاي امروز مي‌گويد: بسياري از روزنامه‌ها به دليل فشارهاي درون و برون سازماني دچار روزمرگي شده‌اند و براي رفع اين حالت به انتشار ويژه نامه و ضمايم مختلف روي آورده‌اند، اما حتي چنين اقدام‌هايي نيز نمي‌تواند اثرگذاري لازم را برمخاطب داشته باشد. به طور خلاصه مي‌توان گفت برخي از روزنامه‌هاي امروز به سمت زرد شدن حركت مي‌كنند و رفته‌رفته مخاطبان خود را از دست مي‌دهند.
روزنامه و كمبود اعتبارات مالي
دبير گروه گزارش روزنامه خراسان مي‌افزايد: روزنامه‌هاي امروز داراي مرزبندي‌هاي مشخصي هستند و با مروري كوتاه بر آنها مي‌توان متوجه شد كه در بسياري مواقع تيترها و عكس‌هاي آنها يكي است.
در شرايط فعلي بسياري از اخبار از كانال‌هاي مختلف عبور مي‌كند و متأسفانه اخباري كه متفاوت و اثرگذار باشد، بسيار كم در روزنامه‌ها ديده مي‌شود. وقتي رقابتي وجود نداشته باشد، روزنامه‌ها تلاشي براي بهتر شدن نمي‌كنند و به همين دليل حتي اگر براي يك مدت طولاني مثل تعطيلات نوروزي منتشر نشوند، هيچ اتفاقي نمي‌افتد.
وي يكي از دلايل منتشر نشدن روزنامه‌ها در ايام نوروز را مسائل اقتصادي عنوان مي‌كند و مي‌گويد: يكي از مهم‌ترين دلايل، كمبود اعتبارات مالي است، هزينه‌هاي تحميل‌شده بر روزنامه‌ها در روزهاي تعطيل دو برابر روزهاي عادي است و به همين دليل اقدام به انتشار براي بسياري از روزنامه‌ها حركت در تاريكي است، بسياري از آنها ريسك نمي‌كنند و ترجيح مي‌دهند وارد اين عرصه نشوند.
وي مي‌افزايد: از جمله شرايط انتشار يك روزنامه توجه به ملزومات چاپ است، حتي اگر در تعطيلات نوروز نياز به سرويس كردن دستگاه‌هاي چاپ باشد، لازم است چند دستگاه در اختيار يك مؤسسه مطبوعاتي قرار گيرد تا در صورت سرويس يك دستگاه از ساير دستگاه‌ها بتوان استفاده كرد، در حالي كه اين امكان در بسياري از چاپخانه هاي روزنامه‌هاي كشور وجود ندارد.
فكري به تجربه موفق ساير كشورها اشاره مي‌كند و مي‌گويد: روزنامه‌اي مثل «آساهي شيمبون» با 14 ميليون نسخه شمارگان، هيچ‌گاه اين خطر را نمي‌پذيرد كه چند روز تعطيل كند، اين روزنامه در روزهاي تعطيل منتشر مي‌شود حتي با شمارگان كم، اما هيچ‌گاه انتشار خود را متوقف نمي‌كند. اين در حالي است كه روزنامه‌هاي الكترونيكي آنها هميشه فعال است و تعطيلات تأثيري بر روند انتشار آنها ندارد.
وي سپس درباره اهميت روزنامه‌نگاري الكترونيك در دنياي امروز مي‌گويد: در اين شيوه ديگر نيازي به چاپ و ملزومات مكانيكي نيست، بلكه يك دستگاه لپ‌تاپ و تلفن همراه كفايت مي‌كند تا در جريان لحظه به لحظه اخبار قرار بگيريد.
وي مي‌افزايد: به طور خلاصه مي‌توان گفت تعطيلات طولاني‌مدت روزنامه، هم به ضرر مردم و هم به زيان دولت است. واقعيت آن است كه نمي‌توان جلوي انتشار اخبار و اطلاعات را گرفت، اما اگر كانال‌هاي امني براي پاسخ‌گويي مناسب به نياز مخاطب نباشد، او به هر طريق ممكن به دنبال نيازهاي خبري خود است، و چه بهتر اين خبررساني از داخل كشور و كانال‌هاي مطمئن انجام شود.
توزيع، مشكلي ديگر
دكتر مهدي فرقاني ـ استاد ارتباطات نيز معتقد است: با منتشر نشدن دو هفته‌اي، مطبوعات فلسفه وجودي خود را از دست مي‌دهند كه تعجب‌برانگيز است.
وي با بيان اينكه در هيچ كشوري در جهان انتشار روزنامه‌ها دو هفته تعطيل نمي‌شود، اظهار مي‌كند: در تعطيلات مردم وقت بيشتري براي مطالعه دارند و بهره‌برداري از اين بستر مستلزم درك اين موضوع از سوي مسئولان و ايجاد فرهنگ آن در ميان مخاطبان است. البته نمي‌توان محدوديت مطبوعات را هم مانند فعال نبودن سيستم توزيع در تعطيلات ابتداي سال نو، ناديده گرفت.
فرقاني مي‌افزايد: براي حل مشكل نبود سيستم توزيع در روزهاي تعطيل بايد قبل از تعطيلات تمهيداتي انديشيد تا موجب توقف انتشار نشود، زيرا اين امر در دنياي ارتباطات توجيه‌پذير نيست.
اين استاد دانشگاه معتقد است: اگر مردم بتوانند دو هفته منتشر نشدن روزنامه‌ها و ديگر نشريات را تحمل كنند، اين سؤال پيش مي‌آيد كه شايد دليل اقبال كم مردم به مطبوعات اين است كه مطبوعات هم خود را جدي نگرفته‌اند. غيرممكن است روزنامه با نداشتن استمرار انتشار، تشخص خود را حفظ كند.
او درباره كمك‌هاي دولتي براي انتشار روزنامه‌ها در تعطيلات نوروز مي‌گويد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مي‌تواند در توزيع روزنامه‌ها، به آنها كمك كند. سيستم توزيع در كشور بايد اصلاح شود تا هزينه‌هاي زيادي به مؤسسه‌هاي مطبوعاتي تحميل نشود. اين هزينه‌ها با تمهيدات معاونت مطبوعات و امور اطلاع‌رساني وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قابل جبران است.
* * *
تنگناهاي اقتصادي، اختلال در سيستم توزيع، تداوم روش‌هاي سنتي انتشار روزنامه، بي‌رغبتي مخاطبان به جريان اطلاع‌رساني در تعطيلات و كافي نبودن حمايت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي براي انتشار روزنامه‌ها در تعطيلات نوروزي موجب شده است كه هم‌چون سال‌هاي گذشته بيشتر روزنامه‌هاي كشور در نوروز 1390 نيز منتشر نشوند.
برخي روزنامه‌ها حتي زودتر تعطيلات خود را آغاز مي‌كنند و آخرين شماره سال 1389 آنها در 26 اسفندماه روي دكه‌هاي روزنامه‌فروشي جاي مي‌گيرد و مخاطبان بايد در 14 فروردين 1390 منتظر انتشار روزنامه‌ها در سال نو باشند.
کد مطلب: 2076
آدرس مطلب: http://titronline.ir/vdcg.u9xrak9z3pr4a.html?2076