تيترآنلاين - حقوق زنان در دوران بارداری و زایمان

معذوريت وضع حمل جزو مرخصي استعلاجي محسوب مي‌شود و تشخيص تاريخ شروع آن بر عهده پزشك است

ریيس مرکز امور زنان و خانواده دولت دهم در نيمه اول ارديبهشت‌ماه از تصويب لایحه افزایش مرخصی زایمان زنان از 6 ماه به 9 ماه در هيات دولت خبر داده بود. مریم مجتهدزاده که در دولت دهم ریاست مرکز امور زنان و خانواده را برعهده داشت گفته بود: هیات دولت تصویب کرده است که مرخصی زایمان زنان از 6 ماه به 9 ماه افزایش پیدا کند و دو هفته نیز به آقایان برای مراقبت از همسر و فرزندان‌شان مرخصی داده شود. اين در حالي بود كه در انتهاي سال گذشته نيز مجلس چنين مصوبه‌اي تصويب كرده بود كه با ايراد شوراي نگهبان مواجه شد.

لايحه اصلاح قوانين تنظيم جمعيت و خانواده در اوايل دي‌ماه به تصويب مجلس رسيد كه در تبصره 2 ماده واحده اين قانون تاكيد شده بود مرخصي زايمان مادران 9 ماه است و همسر آنان نيز از دو هفته مرخصي اجباري (تشويقي) برخوردار می‌شوند. در حال حاضر اجرای این مقررات با چالش‌هایی روبه‌رو شده است. همان‌طور كه گفته شد اين مصوبه با مخالفت شوراي نگهبان روبه‌رو شد. با توجه به اينكه زمان مرخصي زايمان در قانون ترويج تغذيه با شير مادر و حمايت از مادران در دوران شيردهي، 6 ماه است دولت فقط از طريق پيشنهاد لايحه براي تصويب قانون و بعد از تصويب مجلس شوراي اسلامي قادر خواهد بود كه مدت مرخصي زايمان را افزايش دهد. در ادامه مقررات مربوط به مرخصي بانوان در سه دوره بارداري، زايمان و شيردهي مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مرخصی زایمان
یک کارشناس حقوق عمومی و مدرس دانشگاه به «حمایت» می‌گوید: به بانوان باردار براي هر بار وضع حمل تا سه فرزند، سه ماه معذوريت و براي فرزند چهارم به بعد دو ماه معذوريت و براي وضع حمل دو قلو، چهار ماه و براي وضع حمل دو قلو به بالا، يك سال معذوريت با استفاده از حقوق و فوق‌العاده‌هاي مربوط داده مي‌شود.
حبیب کیانی اضافه می‌کند: معذوريت وضع حمل جزو مرخصي استعلاجي محسوب مي‌شود و تشخيص تاريخ شروع آن بر عهده پزشك است. این حمایت‌ها درخصوص فرزند چهارم به بعد برطبق ماده 1 قانون تنظيم خانواده و جمعيت مصوب 26/2/1372، نسخ شده است که در تغییراتی که در رابطه با سیاست‌های جمعیتی کشور در سال‌های اخیر به وجود آمد این محدودیت‌ها برداشته شد.

مرخصی زنان کارگر
یکی از قوانینی که توجه ویژه به حقوق مادران داشته است قانون کار جمهوری اسلامی ایران است که اتفاقا در شرف اصلاح و بازنگری نیز قرار دارد. این حقوقدان در بررسی مقررات این قانون در خصوص بارداری و زایمان توضیح می‌دهد: ماده 76 قانون كار كه در سال 1369 و بعد از قانون تامين اجتماعي به تصويب رسيده است، نه ‌تنها مدت مرخصي زايمان كارگران زن را از 84 روز به 90 روز افزايش داده است بلکه براي زايمان توامان كه در قانون تامين اجتماعي براي آن ضوابط خاصي پيش‌بيني نشده بود، 14 روز به اين مدت (جمعا 104) اضافه كرده است. کیانی تاکید می‌کند: البته روشن است كه اين ماده تنها در خصوص كارگران زن لازم‌الاجرا است و ساير مشمولان قانون تامين اجتماعي را در بر‌نمي‌گيرد. بنابراین، می‌توان قائل به این شد که ماده 76 قانون كار درخصوص مدت مرخصی زایمان زنان کارگر مختص ماده 67 قانون تامین اجتماعی است.

مرخصی پس از زایمان
وی با اشاره به اینکه علاوه بر مرخصی‌های دوران بارداری، پس از زایمان نیز قانون حمایت‌هایی را برای مادران در نظر گرفته است خاطرنشان می‌کند: این حمایت‌ها بیشتر شامل مرخصی‌ها می‌شود. مرخصي زايمان زنان 6 ماه براي زايمان‌هاي دو قلو پنج ماه و براي زايمان‌هاي سه قلو و بيشتر يك سال است. (ماده 3 قانون ترويج تغذيه با شير مادر و تبصره‌هاي 2 و 3 آن).

این مدرس دانشگاه می‌گوید: تبصره ماده 3 آيين‌نامه اجرايي قانون ترويج تغذيه با شير مادر و... الحاقی 26/6/1381 می‌گوید: بانواني كه در دوران بارداري با تاييد پزشك معالج از مرخصي استعلاجي استفاده مي‌كنند از حداکثر مرخصي زايمان برخوردار خواهند بود و مدت مرخصي استعلاجي از مرخصي زايمان كسر نخواهد شد. این امر در مواقعی پیش می‌آید که بارداری غیرطبیعی باشد و بنا به تشخیص پزشك بیمه‌شده زن احتیاج به استراحت داشته باشد. اما، به نظر می‌رسد، اگر بیمه‌شده در زمانی که پس از وضع حمل از مرخصی زایمان استفاده می‌کند به‌دلیل بیماری نیاز به استراحت داشته باشد، نمی‌تواند با گرفتن گواهی پزشک از مرخصی استعلاجی استفاده کند و مرخصی زایمان را برای بعد از مدت مرخصی استعلاجی ذخیره کند، زیرا مرخصی استعلاجی به کسی تعلق می‌گیرد که در حین اشتغال به خاطر بیماری توانایی کار کردن را نداشته باشد. علاوه بر این، مانند مرخصی استعلاجی، یکی از اهداف مرخصی زایمان هم تأمین نیاز مادر به استراحت است. پس مرخصی زایمان پس از وضع حمل لازم است به صورت مستمر و بلا انقطاع مورد استفاده قرار گیرد. رویه عملی هم همین است.

مرخصی ساعتی
اما مقطع سومی که در رابطه با حقوق دوران بارداری و زایمان قابل بررسی است، دوران مربوط به شیردهی است. یک کارشناس حقوقی عمومی در این خصوص توضیح می‌دهد: در تبصره 1 ماده 3 قانون ترويج تغذيه با شير مادر، به مادران شيرده اجازه داده شده است که پس از شروع به كار مجدد، در صورت ادامه شيردهي، حداكثر تا 20 ماهگي كودك روزانه يك ساعت از مرخصي ساعتي برخوردار شوند و اين مرخصي را برحسب نياز كودك حداكثر در سه نوبت در روز مورد استفاده قرار دهند و اين مدت از مرخصي استحقاقي آنان كسر نخواهد شد.

احسان اسفندیاری می‌گوید: استفاده از این مرخصي منوط به ارائه گواهي مركز بهداشتی درماني مبني بر تغذيه شيرخوار از سوی مادر است. بانوان مشمول قانون كار از اين لحاظ تابع ضوابط مربوط به خود (ماده 78 قانون كار) هستند. وی در ادامه به برخی تغییرات تازه در مقررات اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به آنچه گفته شد، برای اطلاع از حمایت‌هایی که برای زنان در دوران بارداری وجود دارد می‌توان دو قانون را به‌عنوان مرجع معرفی کرد. یکی از این قوانین، قانون استخدام کشوری است و دیگری قانون تامین اجتماعی. البته قانون کار نیز در این خصوص حمایت‌هایی را در نظر گرفته است.

در این میان باید به این نکته نیز توجه کرد که این قوانین و مواردی مانند آن در راستای افزایش جمعیت پیش‌بینی شده است اما انتقادهایی را نیز به آن وارد کرده‌اند‌. مثلا برخی از اعضای کمیسیون اجتماعی معتقدند که باید منشاء ایجاد عدالت اجتماعی در جامعه و بین همه اقشار ملت باشد نه این که فقط برخی از حقوق‌بگیران از آن بهره‌مند شوند. یعنی باید طرح‌های مختلف در کشور به گونه‌ای باشد که غیر حقوق‌بگیران هم از این طرح فایده ببرند و امکاناتی که بار مالی آن بر روی دوش نظام است فقط مشمول حقوق بگیران نباشد.

این را نیز باید در نظر گرفت که هیچ قانونی عطف به ماسبق نمی‌شود مگر اینکه در متن قانون تصریح شده باشد و در آن قانون خاص به صراحت بیان شده باشد در غیر این‌صورت به آن میزانی که در قانون تصریح می‌شود عطف به ماسبق می‌شود، در این قانون این موضوع لحاظ شده است و عطف به ماسبق می‌شود و اگر هیچ چیزی ذکر نشده باشد اصل بر عطف به ما سبق نشدن است.

تکلیف مادرانی که در دوره مرخصی هستند
در این میان یک سئوال مطرح می‌شود و آن که مادرانی که زمان تصویب این قانون در دوران مرخصی زایمان خود به سر می برند چه تکلیفی دارند؟ اسفندیاری توضیح می‌دهد: طبق ماده 4 قانون مدنی اثر قانون نسبت به آتیه است و عطف به ماسبق نمی‌شود اما کسانی که هم اکنون در این دوران به‌سر می‌برند چون هنوز مرخصی آنها ادامه دارد و هم اکنون این قانون به تصویب رسیده است قابلیت اجرا برای آنها را نیز دارد.

وی تاکید می‌کند: در این بین باید این نکته را نیز در نظر گرفت که این قانون 15 روز بعد از تصویب اجرایی می‌شود و زنانی که بعد از ابلاغ در دوره مرخصی قرار دارند می‌توانند از مزایای این قانون بهره‌مند شوند. البته در پایان باید به این نکته نیز توجه کرد که در مورد مادرانی که صاحب فرزندان چندقلو می‌شوند باید مورد حمایت‌های جانبی از طرق دیگر قرار گیرند اما در این قانون برای مادرانی که صاحب فرزندان چند قلو می‌شوند استثنائی در نظر گرفته نشده است.

با پیشرفت جوامع نقش زنان در عرصه اجتماعی پررنگ‌تر شده است. فعالیت زنان در کنار مردان در اجتماع مستلزم آن است که برای کمک به انجام نقش‌های متفاوتی که زن به عهده دارد تدابیری از طرف قانون‌گذار اندیشیده شود. یکی از بزرگترین مشکلات شاید زمانی اتفاق می‌افتد که یک خانم شاغل باردار می‌شود و قرار است وظیفه خطیر مادری را نیز بر عهده بگیرد. براي حمايت بيشتر از اين دسته از بانوان قوانين در ماه‌هاي اخير تغييراتي داشته كه به نتيجه نرسيده است. در ادامه به بررسي آخرين تغييرات مربوط به مرخصي‌هاي بارداري، زايمان و شيردهي مي‌پردازيم.