تيترآنلاين - بررســي كارشناسي از ابهـامـات دوران ابتـداي ازدواج

بررســي كارشناسي از ابهـامـات دوران ابتـداي ازدواج

آثار حقوقي وعده ازدواج يا نامزدي در قانون مدني چيزي نيست كه نسبت به آن بي‌اعتنا باشيم

باور نمي‌كرد نامزدش كه با چهره‌اي مهربانانه وي را فريفته بود بدذات باشد و به هر بهانه‌اي به آزار و اذيت روحي‌اش دست بزند.
وقتي سر يك موضوع كوچك از دستان خشن فرهاد سيلي خورد به چشمان مردانه‌اش خيره شد، هيچ مهرباني‌اي در آن نبود، همه رؤياهايش فرو ريخت.
آن شب خيلي تقلا كرد تا با اين موضوع كنار بيايد و آن را فراموش كند همين كار را هم كرد.
هنوز يك هفته نگذشته بود كه فرهاد نزد مادرش تنها به‌خاطر اينكه «مهسا» دقايقي سرش مشغول پيامك دادن بود وي را به باد ناسزا گرفت.
6 ماهي از نامزدي مهسا و فرهاد گذشته بود كه وي به پدرش گفت نمي‌تواند با چنين شوهر بدبين، بددهان و بدرفتاري زندگي كند، پدرش كه تا آن روز نمي‌دانست دخترش در چه جهنمي است وقتي شنيد، «مهسا» را به آغوش گرفت و...
دوران نامزدي شرايطي را براي آگاهي دختران و پسران از يكديگر فراهم مي‌كند و تعدادي از آنان در اين دوران متوجه تفاوت‌هاي بسياري بين خود و نامزدشان مي‌شوند.
اين دوران تنها دوره‌اي است كه دختران و پسران با آگاهي و هوشياري مي‌توانند از اختلالات رواني و وابستگي به موادمخدر يا از ساير مشكلات يكديگر باخبر شوند كه البته در برخي مواقع با وجود آگاهي به اين مسائل بنا به دلايل فرهنگي از جمله اينكه به هم خوردن نامزدي را مساوي با بي‌آبرويي خانوادگي مي‌دانند تن به ازدواج مي‌دهند. چنين تجربه‌هايي در دوران نامزدي بسيار بحران‌زا بوده و مي‌تواند عواقب تلخ و ناگواري را در زندگي مشترك برايشان به‌وجود آورد.

پايان تلخ
حسين را از دوران دانشگاه مي‌شناختم. چندين بار كه با دانشجويان گروه فيزيك به اردو رفته بوديم حسين را آنجا ديده و با وي آشنا شده بودم. حسين جوان خوش رفتاري بود و در رشته فيزيك تحصيل مي‌كرد. بعد از آنكه دوران كارشناسي ارشد را تمام كرديم، همديگر را كمتر در دانشگاه مي‌ديديم به همين خاطر تصميم گرفتيم تا موضوع آشنايي‌مان را با خانواده‌هايمان درميان بگذاريم. در مراسم خواستگاري پدرم از حسين وخانواده‌اش خواست تا با خواندن صيغه محرميت و عقد موقت تا زمان ازدواج دائم رفت و آمدهاي ما شكل شرعي به خود بگيرد. اما هر بار كه خانواده‌ام موضوع جاري شدن صيغه موقت را مطرح مي‌كردند، حسين به بهانه‌هاي مختلفي شانه خالي مي‌كرد تا اينكه يك روز بدون هيچ دليلي به تماس‌هاي تلفني من پاسخ نداد و براي هميشه من و خاطراتم را تنها گذاشت.

شانس دوباره
هنوز هم يادآوري آن سال‌ها من را اندوهگين و افسرده مي‌كند. 18 سال بيشتر سن نداشتم كه با پيشنهاد يكي از بستگانم پذيرفتم تا با پسري كه وضع مالي خوبي داشت، ازدواج كنم. رضا در بازار بزرگ تهران صاحب يك بوتيك لباس بود و از حيث درآمد در سطح خوبي قرار داشت. در مراسم خواستگاري‌ام خانواده رضا مخالف دوران نامزدي‌مان بودند و خيلي زود روز عقد را مشخص كردند. نمي‌دانم از شانس بدم بود يا خدا يك شانس دوباره به من داده بود كه درست در همان روزها مادربزرگم فوت كرد و قرار عقد به هم خورد. پدرم از خانواده رضا خواست تا روز چهلم مادربزرگم براي عقد دائم منتظر بمانند و در اين مدت كوتاه صيغه عقد موقت يا محرميت بخوانند تا به همديگر نامحرم نباشيم. اين 40 روز فرصت خوبي بود تا نامزدم را بشناسم چراكه مشكل رضا چيزي نبود كه به‌راحتي پنهان باقي بماند. نامزدم اعتياد شديدي به شيشه داشت و در بيشتر اوقات تعادل رواني‌اش را از دست مي‌داد و دائم پشت خط تلفن داد مي‌زد و مرا به باد ناسزا مي‌گرفت. به همين خاطر تصميم گرفتم اين موضوع را با خانواده‌ام در ميان بگذارم و براي هميشه به زندگي با مرد شيشه‌اي پايان بدهم.

اين قبيل ماجراها و مشابه آنها چيزي نيست كه براي ما خيلي دور از ذهن باشد. در واقع حوادث اينچنيني هر روز در بستر جامعه اتفاق مي‌افتد و چه بسا كه برخي از دختران و پسران به خاطر آشنا نبودن به آثار حقوقي نامزدي و ترس از آبرو نمي‌توانند از تصميم خود منصرف شوند.

آثار حقوقي وعده ازدواج يا نامزدي در قانون مدني چيزي نيست كه نسبت به آن بي‌اعتنا باشيم. پوراندخت بهرامي مشاور حقوقي درخصوص تعريف نامزدي و انواع آن مي‌گويد: كلمه نامزدي همانگونه كه از لفظ آن برمي‌آيد به معناي زدن نام است و پس از آن نام زن به عنوان زوجه بر مرد و نام مرد به عنوان زوج بر زن نهاده مي‌شود.
نامزدي به دو صورت در ميان مردم رايج و متداول است كه يكي از آنها غيرمجاز و لغو است و ديگري جايز و لازم است. تاكنون از صورت نامزدي غيرمجاز سوءاستفاده زيادي شده است و آسيب‌ها و خطرات زيادي متوجه اين دوران است. البته از حالت مجاز و قانوني نامزدي نيز سوءاستفاده شده است. طرفداران مذهبي معتقدند كه هرگونه رفت و آمد و معاشرت دختر و پسر بدون عقد دائم يا عقد موقت خلاف شرع است و لذا نامزدي به سبك رايج نادرست و خلاف دين است. منظور اين گروه از دوران نامزدي فاصله بين عقد و عروسي است.
البته ذكر اين نكته ضروري است كه: درحقوق كنوني و فقه شيعه وعده ازدواج به تعبيري همان نامزدي است و قرارداد نامزدي موجب پيدايش يك تعهد اخلاقي به منظور ازدواج است. حالا اين توافق تا چه حد اخلاقي و حقوقي است جاي بحث فراوان دارد. به نظر مي‌رسد فارغ از تعهدات اخلاقي در عالم حقوقي نيز بتوان اين توافق را كاملاً معتبر دانست چرا كه قوانين بسياري از كشورها ازجمله سوئيس به نحو تفصيلي وعده ازدواج را موردبررسي قرار داده است.

بهرامي همچنين درخصوص آثار ناشي از برهم خوردن نامزدي افزود: قابل ذكر است كه اين وعده و يا قرارداد ازجمله عقود جايز است به اين معنا كه هر زمان طرفين بخواهند مي‌توانند فسخ كنند. اين قوانين صراحتاً در قانون مدني ذكر شده است.

چنانچه در ماده 1035 الي 1040 مي‌توان قوانين مربوط را مطالعه كرد و مي‌توان آثار حاكم و ناشي از برهم زدن نامزدي را پيش‌بيني كرد.

حال سؤال اين است انصراف يا تخلف از وعده ازدواج چه آثاري دارد؟ و آيا قانونگذار به طرفين اين حق را مي‌دهد كه از تصميم خود بازگردند و پيش از عقد نكاح وعده را برهم بزنند؟ اين مشاور حقوقي در اين خصوص گفت: اگرچه از نظر اخلاقي خلف وعده مورد نكوهش است ولي قانونگذار در قانون مدني خصوصاً در ماده 1035 صراحتاً مي‌گويد: «وعده ازدواج ايجاد علقه زوجيت نمي‌كند اگرچه همه يا قسمتي از مهريه پرداخت شده باشد. بنابراين هر يك از زن و مرد مادام كه عقد نكاح جاري نشده مي‌تواند از ازدواج امتناع كند و طرف ديگر نمي‌تواند به هيچوجه وي را مجبور به ازدواج كند و يا به دليل امتناع از ازدواج مطالبه خسارت بكند.

پوراندخت بهرامي در مورد تصوير نامزدي از لحاظ محرميت و طول اين دوران در فرقه‌هاي مختلف اظهارداشت: اگر مراد از نامزدي اين باشد كه زن و مرد قصد داشته باشند با يكديگر ازدواج كنند ولي هيچگونه صيغه عقد دائم يا موقت بين آنها منعقد نشده باشد اين دو به يكديگر نامحرم هستند و با ديگر نامحرمان تفاوتي ندارند.

قوانين راجع به نامزدي در مواد 1035 الي 1040 قانون مدني آمده است و از مواد 90 تا 95 قانون مدني سوئيس الهام گرفته است.

نامزدي در مسيحيت هم با تعهد و وظايفي همراه است و با توجه به ريشه يهودي آن از لحاظ تعهد همچون ازدواج است و در آن رابطه‌ها تعريف خاص خود را دارند و قابل محدوديت هستند.

وي همچنين درخصوص دوران نامزدي در نظام قانون مدني و احكام اسلامي افزود: در نظام قانون مدني ايران نامزدي يا وعده ازدواج در واقع قراردادي است كه بين زن و مرد به منظور ازدواج در آينده منعقد مي‌شود. اين قرارداد در قانون مدني برخي از كشورهاي غيراسلامي مثل سوئيس از ماده 90 تا 95 به صورت يك قرارداد جايز معرفي شده كه طرفين مي‌توانند آن را فسخ كنند اما در احكام فقه اسلامي و قانون مدني ايران نامزدي يا وعده ازدواج بدون صيغه عقد دائم يا موقت كاملاً لغو و بي‌اثر است.

بنابراين طبق ماده 1035 قانون مدني كه به آن اشاره شد، نكاح فقط از طريق صيغه عقد محقق مي‌شود و بدون عقد هيچ رابطه حقوقي بين زن و مرد به وجود نمي‌آيد، حتي اگر دختر و پسر قبل از اجراي صيغه عقد تحت عنوان نامزدي به ازدواج با همديگر متعهد شوند و براي تخلف از آن مبلغي را به منزله التزام معين كنند البته اين تعهد مورد حمايت قانون نيست و بي‌اثر است و حتي مبلغ التزام شده نيز قابل مطالبه نيست. پس در نامزدي به معناي نخست هر يك از طرفين قبل از وقوع عقد حق دارند كه از وصلت امتناع كنند و هيچ عاملي نمي‌تواند آنها را به ازدواج مجبور كند و هرگونه تعهدي در اين رابطه بلااثر و باطل است و همان‌گونه كه ماده 1035 صراحت دارد قبل از اجراي صيغه عقد هيچ الزامي براي طرفين وجود ندارد.

نامزدي مجاز
همان گونه كه اشاره شد برداشت ديگري از نامزدي وجود دارد كه جايز و ضروري است و آن عبارت است از فاصله‌اي كه ميان عقد شرعي و قانوني با مراسم عروسي برقرار مي‌شود و فرصت كافي به دختر و پسر مي‌دهد تا بعد از عقد رسمي و قبل از عروسي از همديگر شناخت بيشتري كسب كنند، نامزدي به اين معنا كاملاً جايز و لازم است.

پوراندخت بهرامي با اشاره به برهم خوردن نامزدي و خلف وعده زناشويي عنوان كرد: از آنجا كه ازدواج قرارداد مهمي است قانونگذار به مرد و زن امكان داده است تا آخرين لحظه پيش از وقوع عقد از تصميم خود باز گردند چرا كه انصراف از يك تصميم نسنجيده و خلف وعده زناشويي هر چند كه از نظر اخلاقي مذموم است ولي بهتر از آن است كه زن و مرد، خانواده متزلزل تشكيل دهند. بنابراين هيچ يك از نامزدها نمي‌تواند از طريق قضايي نامزد ديگر را مجبور به ازدواج كند. با وجود اين اگر يكي از نامزدها در برهم زدن نامزدي مقصر باشد نامزد ديگر مي‌تواند با رعايت حدود مقرر در قانون مطالبه خسارت كند كه در ضمن آن مسئله پس‌گرفتن هدايا مطرح مي‌شود و هريك از طرفين اگر خلف‌وعده كرده و نامزدي را بر هم بزنند، اگر بدون علت موجه باشد يك نوع سوءاستفاده از حق است و مقصر شمرده مي‌شود و موجب ضمان و مسئوليت مدني خواهد بود از اين رو زيان‌هاي ناشي از بر هم زدن ناموجه نامزدي بر طبق قواعد عمومي مسئوليت مدني (ماده 331 قانون مدني و ماده 1 قانون مسئوليت مدني) قابل مطالبه است.

سؤالي كه در اينجا مطرح مي‌شود اين است كه هرگاه در اثر برهم خوردن نامزدي و يا خلف وعده ازدواج بدون علت موجه به حيثيت و آبروي نامزد ديگر يا به عواطف و احساسات او لطمه قابل‌توجهي وارد شود آيا زيان‌ديده مي‌‌تواند از اين حيث مطالبه خسارت كند؟ پاسخ اين است كه قانون مدني در اين باره ساكت است ولي با توجه به ملاك اصل 171 قانون اساسي و قانون مسئوليت مدني مصوب 1339 كه جبران خسارت معنوي را به صراحت به رسميت شناخته است مي‌توان به نامزد زيان‌ديده حق داد كه علاوه بر مطالبه خسارات مادي، جبران زيان‌هاي معنوي را نيز بخواهد.