کهن‌ترین قرآن جهان در ازبکستان

مونا بقایی

وقتی در میان رکوردهای ثبت شده در کتاب گینس به دنبال نام ازبکستان می‌گردیم، اولین و شاید جالب‌ترین موردی که می‌یابیم، وجود کهن‌ترین قرآن جهان در شهر تاشکند در جمهوری ازبکستان است

وقتی در میان رکوردهای ثبت شده در کتاب گینس به دنبال نام ازبکستان می‌گردیم، اولین و شاید جالب‌ترین موردی که می‌یابیم، وجود کهن‌ترین قرآن جهان در شهر تاشکند در جمهوری ازبکستان است. داستان از آن جا شروع می‌شود که پس از درگذشت پیامبر اکرم (ص) آیات و سوره‌های قرآن نوشته شده بر روی تكه‌های چوب و استخوان كتف شتر در دست مسلمانان پراكنده بود. نوزده سال پس از فوت پیامبر به دستور عثمان خلیفه سوم کار گردآوری و کتابت قرآن کریم آغاز شد.

گفته می‌شود که با پیشرفت تلاش‌ها برای گردآوری قدیمی‌ترین قرآن تاریخ، که به نام قرآن عثمان معروف است، به دستور عثمان پنج نسخه از روی نسخه اصلی قرآن تهيه شد که صفحاتی از آن امروزه در موزه "توپ قاپی" استانبول نگه‌داری می‌شود. این کتاب نفیس که به خط حجازی سده دوم هجری بر روی پوست آهو كتابت شده است رسم‌الخط بسيار مشابه به خط كوفی داشته و به راستی که هم ارزش باطنی و هم ارزش ظاهری آن بسیار زیاد است. این قرآن نفیس، دارای ۹۷ ورق پوستیِ یک تاییِ بزرگ می‌باشد.

سرگذشت این کتاب نشان می‌دهد که در طول زمان همواره در سفر بوده است. گویند که عثمان پيش از مرگ در خانه خود كه از سوی مخالفانش محاصره شده بود،‌ در حال خواندن قرآنی بود كه به دستور خودش جمع‌آوری شده بود و احتمال می‌رود كه لكه سياهی كه بر روی صفحه‌های اين قرآن وجود دارد، خون عثمان‌ باشد. پس از مرگ عثمان و خلافت امام علی (ع)، حضرت نسخه آغشته به خون را با خود به مركز خلافت، يعنی كوفه برد. هفت صد سال پس از آن، هنگامی كه تيمور لنگ در لشگركشی‌های خود به عراق رسيد،‌ قرآن عثمان را يافت و به سمرقند، پايتخت خود در ازبكستان امروزی برد.

قرآن عثمان حدود چهار صد سال در سمرقند بود تا وقتی که در سال ۱۸۶۸ روس‌ها شهر را به اشغال خود درآوردند. پس از آن فرماندار روسی شهر، قرآن نفيس را برای نگه‌داری به كتابخانه سلطنتی در سن‌پترزبورگ فرستاد. اما پس از انقلاب بلشويك‌ها در سال ۱۹۱۷، از آنجا كه لنين رهبر روسيه تمايل داشت حمايت مسلمانان را جلب كند، قرآن قديمی را به شهر "اوفا" مركز جمهوری بشكورتوستان امروزی فرستاد. سرانجام به دليل درخواست‌های مكرر مسلمانان تاشكند، قرآن عثمان در سال ۱۹۲۴ به اين شهر بازگردانده شد و از آن زمان تاكنون در اين شهر نگه‌داری می‌شود.

كتابخانه‌ای كه قديمی‌ترين قرآن جهان امروزه در آن نگه‌داری می‌شود، داخل مدرسه اسلامی "موی مبارك" واقع در منطقه قديمی "هست امام" كاملاً به دور از مسير گردشگران شهر تاشکند قرار گرفته است. شاید نام این مدرسه جالب یا حتی عجیب به نظر برسد. در واقع علت نامگذاری این مدرسه به نام موی مبارک این است که یک تار موی منصوب به پیامبر (ص) در این مکان نگه‌داری می شود.

در كتابخانه مدرسه علاوه بر ۲۰ هزار جلد كتاب، ۳۰۰ كتاب خطی كه يكی از مهم‌ترين مجموعه‌های آثار تاريخی آسيای مركزی به شمار می‌رود، نگه‌داری می‌شود. كتاب‌های قديمی مختلفی در كتابخانه مدرسه موجود است. كتاب‌های تاريخ قرون وسطی، ستاره‌شناسی، پزشكی، تفاسير قرآن، كتب فقهی و غيره در مخزن كتابخانه نگه‌داری می‌شود اما قديمی‌ترين كتاب مدرسه موی مبارك، «قرآن عثمان» متعلق به قرن هفتم ميلادی است. اين قرآن نفيس در صندوق مخصوصی كه دربی از جنس شيشه دارد و درون ديوار اطاقی اندرونی تعبيه شده است، نگه‌داری می‌شود.

پرفسور يفیم رضوان که متخصص و محقق شناخته شده‌ای در پژوهش‌های قرآنی است، در حال حاضر معاون موزه کاست کامرا (Kastkamera) و سردبیر نشریه «نسخه‌های شرقی/ Manuscripta Orientalia» است. آخرین کتاب وی «قرآن و جهان آن/ the Quran and its World» (به دلیل مقاله با ارزش آن در مورد فرهنگ خشونت‌ناگرا و گفت‌وگوی تمدن‌ها) برنده جایزه یونسکو گردید. هم‌چنین عنوان بهترین کتاب منتشره در روسیه سال ۲۰۰۱ و نیز جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (سال ۲۰۰۲) را دریافت داشت. رساله جدید وی به معرفی و پژوهش عمیق درباره نسخه خطی یاد شده با نگاهی تاریخی به چگونگی جمع‌آوری و تنظیم متن قرآن اختصاص یافته است. یک لوح فشرده، همراه با متن این پژوهش، فیلمی شامل عکس‌هایی از نسخه یادشده، به مدت۵۲ دقیقه تحت عنوان «در جستجوی قرآن عثمان» وجود دارد.

چکیده نتایج این پژوهش در کتابی با جلد گالینگور و قطع وزیری بزرگ به زبان‌های انگلیسی و روسی همراه با لوح فشرده گردآوری شده است. تاریخ کتاب مقدس مسلمانان که بر پایه نسخه‌ای خطی و یگانه قرار دارد می‌تواند برای فهم متقابل و گفتمان دو سویه میان روسیه و جهان پیرامون بسیار بااهمیت باشد.

منابع:
Guinness world records; oldest Koran
http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/۳۰۰۰/oldest-koran
قديمی‌ترين قرآن جهان در تاشكند
http://www.iqna.ir/fa/news_detail.php?ProdID=۱۲۱۵۰۱
قرآن عثمان، قدیمی ترین قرآن در جهان؛ مرعشی، سید محمد حسین
http://pyragy.blogfa.com/post-۳۴۵.aspx
Uthman Quran; From Wikipedia, the free encyclopedia
http://en.wikipedia.org/wiki/Uthman_Quran
نسخه شناسی و معرفی کتاب؛ قرآن عثمان، قدیمی ترین قرآن در جهان
http://marashi۱۳۴۰.persianblog.ir/۱۳۸۷/۶/ 

مرجع : ايراس