قصه‌ی پرغصه‌ی نشریه‌های کودک و نوجوان

مهناز باقری

علی‌رغم این‌که همیشه این شعار داده می‌شود که کودکان چشم ‌و چراغ ما و آینده‌سازان این مملکت‌اند، در عمل این موضوع همیشه در حد شعار باقی مانده است

مسؤولان نشریه‌های کودک و نوجوان از وضعیت این نشریه‌ها گله‌مندند.  به گزارش ایسنا، عبدالله حسن‌زاده‌ آملی - مدیرکل واحد نشر دفتر فرهنگ و تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه‌ی قم - می‌گوید: با توجه به گرانی کاغذ و مشکلات مالی بخش فرهنگ، مجلات بویژه نشریات کودک و نوجوان با مشکل مواجه‌اند. برخی از نشریات کودک و نوجوان تعطیل شده‌اند و برخی دیگر در آستانه‌ی تعطیلی قرار دارند.

این موضوع واقعیتی است که فرهاد حسن‌زاده آن را این‌گونه تفسیر می‌کند: همیشه وقتی اوضاع اقتصادی جامعه با مشکل مواجه می‌شود، اولین جایی که قربانی این مخاطره می‌شود، فرهنگ است و در بخش فرهنگی اولین قربانیان کودکان و نوجوانان‌اند.

این نویسنده که دبیر سرویس ادبیات و طنز هفته‌نامه‌ی «دوچرخه» است، عنوان می‌کند: علی‌رغم این‌که همیشه این شعار داده می‌شود که کودکان چشم ‌و چراغ ما و آینده‌سازان این مملکت‌اند، در عمل این موضوع همیشه در حد شعار باقی مانده است. مسؤولان فرهنگی باید از هزینه‌های اضافه‌ی خود حذف کنند و تا آن‌جایی که می‌توانند، تلاش کنند بخش نشریات کودک و نوجوان که عمدتا به لحاظ مالی وابسته به دولت‌اند، باقی بماند.

حسین نوروزی دم دست‌ترین آسیب بی‌توجهی به مطبوعات کودک و نوجوان را رجوع مخاطبان این گروه سنی به بازی‌های رایانه‌یی و تماشای سی‌دی‌های کارتونی می‌داند و تأکید می‌کند: تولید محتوای خواندنی در قالب‌های غیر از کتاب یکی از نیازهای ضروری کودکان و نوجوانان است. برخی از مطالب مورد نیاز کودکان برای بهتر فهم شدن نیازمند آن‌اند تا در قالب‌هایی غیر از کتاب منتشر شوند. این آثار خواندنی باید با سرعتی بیش از کتاب منتشر شوند و در اختیار کودکان قرار گیرند، اما با مشکلات موجود عملا کودکان و نوجوانان ما از این مهم محروم‌اند.

سردبیر سابق «همشهری بچه‌ها» می‌گوید: انتشار مطبوعات و نشریات کودکان و نوجوانان در دهه‌ی اخیر به سبب کم شدن یارانه‌های فرهنگی در حوزه‌های مختلف با مشکل مواجه شده است. این در حالی است که نشریات کودک و نوجوان ما عموما دولتی هستند و با کم شدن بودجه با مشکل مواجه‌اند و به سمت تعطیلی می‌روند یا برخی با کم کردن تیراژ‌های خود عملا در کیوسک‌های روزنامه‌فروشی دیده نمی‌شوند.

او می‌افزاید: نشریات خصوصی نیز با مشکلاتی همچون گرانی کاغذ، افزایش هزینه‌ی دستمزدها و... مواجه‌اند که در نهایت باعث شده است این نشریات یا نتوانند منتشر شوند یا در حوزه‌ی کیفیت و کمیت در کنار مشکلات پخش و توزیع ادامه‌ی حیات دهند.

بی‌توجهی به مطبوعات کودک قصه‌ای است پرغصه که رویکرد آموزش و پروش ما نسبت به این نشریات درد آن را چندبرابر می‌کند؛ مشکلی که عباس تربن رنگ و بوی آن را در شرایط فعلی چنین ارزیابی می‌کند: مشکلات نشریات کودک و نوجوان علاوه بر بی‌توجهی آموزش و پرورش به آن‌ها که مشکلی کهنه‌ای است، امروز با مشکلات تازه‌تری همچون گرانی کاغذ و کمبود بودجه مواجه است.

این روزنامه‌نگار حوزه کودک و نوجوان می‌گوید: ما پیوسته بر این عقیده پافشاری کرده و می‌کنیم که آموزش و پرورش ما از پتانسیل‌هایی برخوردار است که نشریات کودک و نوجوان را به دست مخاطبین اصلی آن‌ها برساند، اما متأسفانه آموزش و پرورش با نگاهی بسته از این امر خودداری کرده و می‌کند.

او می‌گوید: البته نشریات رشد که وابسته به این وزارت‌خانه‌ هستند، در مدارس توزیع می‌شوند. این نشریات، نشریات خوبی هستند، اما آن‌چه بد است، بستن درها بر روی سایر نشریات در آموزش و پرورش ماست. این مشکل باعث می‌شود تا عملا رقابتی بین نشریات کودک و نوجوان به وجود نیاید و در نهایت امکان ارزیابی صحیح از نشریات مورد پذیرش واقعی کودکان و نوجوانان فراهم نشود.

تربن تأکید می‌کند: نگاه مسؤولان کلان ما در حوزه‌ی فرهنگی به نشریات کودک و نوجوان نگاهی نابالغ است. همچنان‌که در فرهنگ گذشته ما کودکان موجوداتی ناقص فرض می‌شدند، نگاه دولت‌مردان نیز از همین نگاه نشأت می‌گیرد، بنابراین هیچ‌وقت نشریات کودکان و نوجوانان را جدی نگرفته و نمی‌گیرند. برخی از نشریات کودکان و نوجوانان به شدت حرفه‌یی عمل می‌کنند و نگاه‌شان در حوزه‌ی کاری خود به شدت جدی و حرفه‌یی است، اما نگاه جامعه نسبت به آنان عمدتا نگاهی غیرمنصفانه است.

فریدون عموزاده خلیلی هم معتقد است: در شرایط فعلی یکی از مهمترین نیازهای معصومانه، فرهنگی و مواد خواندنی بچه‌ها یعنی مطبوعات آن‌ها فراموش شده است و این آسیب یکی دو دهه بعد تأثیر خود را نشان خواهد داد.

مدیرمسؤول هفته‌نامه «چلچراغ» در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: این خطر که کودکان و نوجوانان امروز به دلیل فقدان برخورداری از مواد خواندنی مناسب از طریق نشریات‌شان با فقر فرهنگی، ادبی، هنری و نبود خلاقیت و کندذهنی در حل مسائل مواجه شوند، نسل فعلی کودک و نوجوان را تهدید می‌کند.

این نویسنده ادبیات کودک و نوجوان عنوان می‌کند: نشریات کودک و نوجوان نیز مثل هوا برای تنفس انسان برای رشد فکری و ذهنی آنان از مواد ضروری است، بنابراین صحبت کردن در مورد ضرورت این امور بدیهی غیرضروری است، اما آن‌چه باید مورد توجه قرار گیرد، پاسخ به این سؤال است که چه عواملی باعث شده این مقولات مورد بی‌توجهی قرار گیرد.

عموزاده خلیلی می‌افزاید: بخشی از این ماجرا به مسائل اقتصادی کشور و معضلات ناشی از آن برمی‌گردد که با دو دیوار کوتاه فرهنگ و ادبیات کودک و نوجوان مواجه است، بنابراین در بحران‌های اقتصادی و مشکلات ناشی از آن بخش فرهنگی و بیش از آن کتاب‌ها و نشریات کودک و نوجوان صدمه دیده و می‌بینند.

او می‌گوید: این مشکل فقط به مسؤولان برنمی‌گردد؛ مردم هم در این زمینه مقصرند. یک خانواده متوسط در مقابل خواسته بچه خود مبنی بر خرید پفک و آدامس مقاومتی ندارد؛ در حالی که همین خانواده به شدت در مقابل خرید فلان کتاب یا مجله دست و دلش می‌لرزد و به صرافت می‌افتد.

این نویسنده می‌افزاید: اما مهم‌تر از نقش پدر و مادر، نقش حاکمیت، سیاستمداران و سیاست‌گذاران فرهنگی است. وقتی بحث کاغذ پیش می‌آید، هیچ تمهیدی برای تهیه کتاب‌های کودکان و نوجوانان اندیشیده نمی‌شود. گویی نشریات کودک فراموش شده‌اند، در حالی‌که در تمامی کشورهای دنیا، دولت‌ها سوبسیدی برای فرهنگ و به طور خاص نشریات کودک و نوجوان درنظر می‌گیرند و این حمایت‌ها باعث می‌شود تا این نشریات بتوانند به حیات خود ادامه دهند.

عموزاده خلیلی تأکید می‌کند: نشریات کودک و نوجوان در مشکلات فعلی نه می‌توانند جذاب و نه می‌توانند حاوی روش‌های نوین برای جذب مخاطب خود باشند. هزینه این نشریات در درجه اول باید توسط دولت فراهم شود و در مرحله بعد باید در جامعه این فرهنگ ایجاد شود که سرمایه‌گذاران نیز در این حوزه وارد عمل شوند.