جنايت‌هاي مستانه

ولي‌الله حسيني*

قتل در حال مستي موجب قصاص است، مگر اينكه ثابت شود فرد در اثر مستي به كلي مسلوب‌الاختيار بوده و قصد از او سلب شده است و قبلا براي چنين عملي خود را مست نكرده باشد...

ماده 224 قانون مجازات اسلامي تصريح مي‌كند: «قتل در حال مستي موجب قصاص است، مگر اينكه ثابت شود فرد در اثر مستي به كلي مسلوب‌الاختيار بوده و قصد از او سلب شده است و قبلا براي چنين عملي خود را مست نكرده باشد...» در اين ماده اشاره شده است اراده در تحقق جرم مهم است، در حقوق جزاي اسلامي تاكيد شده اگر فردي عامدا و عالما كسي را بكشد، قتل عمد محسوب مي‌شود. 

در حقوق جزاي اسلامي وجود اراده و تعمد از اركان مهم جرم به‌شمار مي‌رود. اگر افعال ارادي نباشد، جرايم تحت عناوين ديگر ضمان مالي، ديه و... تحت تعقيب قرار مي‌گيرد. اما در قتل كه يكي از جرايم مهم است و بزرگ‌ترين جرم عليه تماميت جسماني افراد به‌شمار مي‌رود، اراده خيلي مهم است. 

در حقوق جزاي بسياري از كشورها دو عامل باعث مسلوب‌الاراده بودن مي‌شود. مصرف مشروبات الكلي و استعمال موادمخدر و روانگردان اين دو عامل نوع قتل را متفاوت مي‌كند. قتل تحت تاثير مشروب و موادمخدر ممكن است باعث يك درجه تخفيف در مجازات شود. در قانون مجازات اسلامي ما نيز مسلوب‌الاراده بودن ناشي از مستي كه از شرب‌خمر حاصل مي‌شود، رافع قصاص بوده، اما در اين حالت نيز ديه برقرار است. 

البته در اين حالت دو شرط بايد وجود داشته باشد اول اينكه فرد براي قتل و انجام جرم مست نكرده باشد، بنابراين فردي كه در ميهماني و پس از شرب خمر در هنگام خروج از پارتي با ديگري درگير مي‌شود، مي‌تواند از مصاديق اين ماده باشد به شرطي كه اراده سلب شده باشد. دوم، بحث اراده است كه در حقوق جزاي ما اثبات آن سخت است. اما در حالت كلي و در اصول حقوق دنيا دو ضابطه براي اثبات نداشتن اراده كمك مي‌كند. اول ضابطه عيني و ديگري ضابطه ذهني است. 

ضابطه عيني از طريق قراين و شواهد اثبات مي‌شود كه از نظر مادي ملموس يا از نظر علمي قابل اثبات است. به عنوان مثال، پزشكي قانوني اعلام كند ميزان زيادي الكل در خون متهم وجود دارد. 

ضابطه ذهني نيز با توجه به قراين كمك مي‌كند فكر متهم را بخوانيم كه اراده او زمان قتل زايل بوده است يا نه، براي مثال ضربه به خود، حمله به فرد ديگري غيراز مقتول، نشستن در محل قتل يا فرار كردن، انداختن چاقو و... مي‌تواند از قرايني باشد كه در تشخيص مسلوب‌الاراده بودن يا نبودن؟ كمك مي‌كند. 

*قاضي دادگاه كيفري استان تهران

مرجع : شرق