تيترآنلاين - كتمان بحران دال بر نبود بحران نيست

تقريباً تمامي ديكتاتورها نقش عامل خارجي و توطئه بيگانه را در بروز قيام‌ها، موثرتر از نقش خود و رفتار شبكه سياسي‌شان قلمداد مي‌كنند

تيترآنلاين - گفتيم حرف آخر را اول بزنيم و بعد موضوع را بشكافيم. جهان سياست به رغم اينكه جهان نسبيت‌هاست و در آن امكان رخ دادن حوادث محيرالعقول نيز وجود دارد، اما براي خود داراي قوانين محكم و لايتغيري است كه درست به اندازه قوانين طبيعي جبري هستند و جمله فوق يكي از اين قوانين است.

آب در حرارت صددرجه به جوش مي‌آيد و در دماي صفر درجه منجمد مي‌شود و اين قانون با دستور كسي يا توطئه بيگانه‌اي تغيير نمي‌كند و تنها تفاوت جبري بودن قوانين در عالم سياست و عالم طبيعت در عنصر زمان است.

در طبيعت آب به محض اينكه صددرجه حرارت ديد، از خود واكنش نشان مي‌دهد، اما در جهان سياست ممكن است جوشش تا چند دهه هم به تعويق بيفتد، ولي تحت هيچ عنوان نمي‌توان مانع وقوع آن شد. آنچه امروز ما شاهد وقوع آن در كشورهاي عرب و شمال آفريقا هستيم، واكنش ملت‌ها به قوانين جهان سياست است كه از سوي رژيم‌هاي وابسته و خودكامه ناديده انگاشته شده بود. اين كتمان بحران از جانب خودكامگان، نشانگر يك ويژگي است كه تقريباً تمامي آنها دارند: «نداشتن توان رويارويي‌ با واقعيات.»

رفتارسياسي، واكنش‌ها، موضعگيري‌ها وسخنان هر يك از ديكتاتورها را كه مرور مي‌كنيد، گويي يك فيلم را با چند اسم تماشا مي‌كنيد و تفاوت ديگري جز اسم‌ها نمي‌بينيد. تقريباً تمامي آنها نقش عامل خارجي و توطئه بيگانه را در بروز قيام‌ها، موثرتر از نقش خود و رفتار شبكه سياسي‌شان قلمداد مي‌كنند. حتي يكي از آنها پيش از آنكه دير شود، به اصلاحات ساختاري و مطالبات قانوني مردم خود نيانديشيد و براي تضمين حكومت خود، گزينه روي آوردن به مردم را نيازمود.

مرور اجمالي حوادث رخ نموده در برخي كشورها، نشان مي‌دهد كه همين عامل فاصله گرفتن از واقعيت، بزرگترين ضربات را برپيكره رژيم‌هاي خودكامه عرب وارد كرده و مي‌كند. قذافي مي‌گفت عوامل خارجي و بيگانه به مردم مسكرات و مخدرات مي‌خورانند و آنها را به خيابان‌ها مي‌ريزند! يا فرزندش «سيف‌الاسلام» يك سال قبل از بروز ناآرامي‌ها، در يك سخنراني در دانشگاه آكسفورد، با گفتن اين جمله كه «ليبي آزادترين كشورجهان است» جمع دانشجويان و اساتيد حاضر در جلسه را از خنده منفجر كرد!

حاصل اين همه چه بود؟ فاصله قذافي با واقعيت آنچنان زياد شده كه هنوز هم پس از بمباران طرابلس با ماشين رو باز در خيابان‌ها مي‌چرخد و براي تك و توك رهگذراني كه به هزار دليل نتوانسته‌اند شهر را ترك كنند، دست تكان مي‌دهد. در اين رهگذر، وضع قذافي بهتر از رژيم آل خليفه است. دست كم او مي‌تواند ادعا كند كه متجاوزان غربي به كشورش هجوم آورده‌اند و اين بخش پاياني توطئه سرنگوني من است، اما شاه بحرين چه بگويد؟

از هر شش نفري كه در خيابان‌هاي منامه راه مي‌روند، چهار نفرشان شيعه هستند و كاملاً طبيعي است كه هرگونه مطالبه‌اي از جانب اين بخش از جمعيت مطرح شود، مطالبات معوق مانده ملي است. حال رژيم آل خليفه با پشت كردن به واقعيات موجود، دست بيگانه را در كار مي‌بيند و با اين توهم، در شهرها حمام خون به راه مي‌اندازد و منطقه را در آستانه يك بحران خطرناك فرقه‌اي قرار مي‌دهد. حضور چهل ساله عموي شاه در مسند نخست وزيري، شورش‌هاي اعتراضي مردم كه چند دهه است ادامه دارد، تبعيض و تضييع حقوق شيعيان ناديده گرفته مي‌شود و از نگاه حكام بحرين، اين فقط خارجي‌ها هستند كه مردم را به خروش واداشته‌اند!

خطري كه رژيم آل خليفه براي منطقه ايجاد كرده است، تنها يكي از نمونه آسيب‌هايي است كه ناديده انگاشتن واقعيات، مي‌تواند براي ملت‌ها ايجاد كند و دامنه بحران‌هاي ناشي از اين پديده، فقط گريبانگير يك كشور نمي‌شود.

در ساير كشورهاي دستخوش دگرگوني نيز وضع تقريباً به همين منوال است و سرنوشت آنها مي‌تواند درسي بزرگ براي كساني باشد كه تقريباً شرايط مشابهي دارند، اما زمان را كاملاً از دست نداده‌اند.

البته نمي‌توان گفت كه خارجي و بيگانه توطئه نمي‌كند. به قول ظريفي، نفي كامل تئوري توطئه، خود يك توطئه است، اما بايد ديد كه توطئه در چه كشورهايي و تحت چه شرايطي براي توطئه‌گران ميسر مي‌شود و به آنها جواب مناسب مي‌دهد؟ به بيان ديگر، چگونه مي‌توان از توطئه بيگانه مصون ماند؟ آيا پشت كردن به واقعيات، ناديده گرفتن مشكلات، بي‌توجهي به مطالبات مردم يا تكيه به ابزار سركوب، راه حل است؟

دست برقضا، فاصله گرفتن از دروغ، اعتماد به مردم و تجزيه و تحليل وقايع با تكيه براخبار صحيح، مطمئن‌ترين و كم هزينه‌ترين شيوه براي بستن راه توطئه بيگانه و حياتي‌ترين عامل ايجاد اصلاحات است. عرض كردم «تكيه براخبار صحيح». آنگاه كه حادثه را آنگونه كه رخ داده نمي‌بينيم، خود را در ابتداي چرخه‌اي معيوب قرار مي‌دهيم كه پس از آن ناچاريم تمامي مسير را به اشتباه بپيماييم. خبر غلط، منجربه تحليل غلط مي‌شود و تحليل غلط به تصميم‌گيري غلط مي‌انجامد. اين اتفاق براي تمامي رژيم‌هاي خودكامه عرب افتاده است، چرا كه آنها از ابزارهاي موجود كه رسانه‌ها مي‌توانند از مؤثرترينشان باشند به درستي استفاده نكرده‌اند. «سانسور» همانگونه كه خبر را درست به مردم نمي‌رساند، دامنگير رژيم خودكامه هم مي‌شود و اينجاست كه راه براي اشاعة «شايعه» و «دروغ» در جامعه، كه از ابزارهاي مهم توطئه‌گران براي پيشبرد اهدافشان است، باز مي‌شود.

بهره‌گيري از اطلاعات درست و پردازش مناسب آن، براي بازيگران منطقه‌اي و جهاني نيز كه با دگرگوني‌هاي ريشه‌اي در خاورميانه روبرو هستند و استراتژي آنها به طور مستقيم از اين رخدادها تأ‌ثير مي‌پذيرد، ضروري است.
بازيگران در گام نخست بايد اين واقعيت را بپذيرند كه حوادث آنگونه كه ما مي‌خواهيم رخ نمي‌دهند، اما مي‌توانند به مسيري كه ما مي‌خواهيم هدايت شوند و تحقق آن در گرو قابليت‌ها و ظرفيت‌هاي بازيگران براي هدايت حوادث است. ضروري‌ترين عامل در كسب اين ظرفيت‌ نيز جسارت مواجه شدن با حقايق و عيني برخورد كردن با مسائل است. حداقل حسن اين شجاعت، هر چند حقايق به كام ما نباشند، جلب اعتماد مردم به عنوان مهمترين پشتوانه تصميم‌گيري‌هاست. اجازه بدهيد مثالي بزنيم.

بسياري از رسانه‌ها به ويژه در جهان عرب و اسلام، چند ماه پيش از برگزاري رفراندوم جدايي جنوب سودان، اين مسأله را محور تبليغاتي خود كردند كه هواداران جدايي، هيچ اقبالي ندارند و ممكن نيست به تجزيه سودان رأي دهند. آري. تجزيه سودان براي جهان اسلام ضايعه‌اي بزرگ بود و كسي نمي‌خواست كه اين حادثه رخ دهد، اما واقعيت چه بود؟ روند تحولات به سمتي كه ما مي‌خواستيم نرفت، چون از ابتدا به ريشه‌يابي مسائل نپرداختيم، يا فرصت آن به ما داده نشد. نتيجه اين بود كه پس از جدايي جنوب با كسب اكثريت آرا، رسانه‌ها نمي‌دانستند كه اين قضيه را چگونه براي مردم تحليل كنند. شوربختانه گويا براي اين بخش از جهان، ترك عادت ياد شده دشوار است. امروز تمامي جهان عرب را شور ملت‌ها براي كسب حقوق قانوني گرفته است، اما ما دوست نداريم از سوريه چيزي بشنويم. چرا؟

اگر واقعاً همه چيز در سوريه خوب است، چرا مسئولانش مي‌خواهند اصلاحات كنند؟ وازلين را كه چرب نمي‌كنند.

چند روز پيش خبري آمده بود كه جمع زيادي از دانشجويان دانشگاه دمشق طي تظاهراتي از بشار اسد حمايت كردند و يكسره به نفع او شعار مي‌دادند، اما در بخش‌هايي از خبر آمده بود كه در اين تظاهرات يك نفر كشته و چند نفر زخمي و بازداشت شده‌اند. اين احتمال هست كه در يك اجتماع گسترده و ازدحام ناشي از ابراز احساسات، يكي زير دست و پا برود و كشته شود يا شماري زخمي شوند، اما بعيد است كه مأموران دولتي، عده‌اي را به خاطر ذوق زدگي و ابراز احساسات به نفع رئيس دولت، بازداشت كنند.

بياييد واقعيات را همانگونه كه هستند، بپذيريم تا بتوانيم درست تصميم‌ بگيريم. با حبس خبر، نه ما مي‌توانيم به سوريه كمك كنيم و نه بشاراسد به خودش. او هنوز براي شنيدن صداي مردم خود فرصت دارد، مانند بسياري ديگر كه آزمايش كردند و ديدند كه اگر مردم را داشته باشند، هيچ قدرتي را ياراي تهديد كردن آنان نيست.